![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
4 czerwca 2024 r., w Akademii Górniczo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie, odbyło się dziewiąte (ostatnie) w bieżącym 51. sezonie działalności, spotkanie Oddziału Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krakowie. Tematem spotkania była prelekcja prezesa SMZK dra Tadeusza Łopatkiewicza pt. "Z zagadnień najstarszej ikonografii niezachowanych kościołów drewnianych Małopolski Południowej". Temat prelekcji i przekazane w wykładzie treści to mały fragment wyników wieloletnich badań architektury sakralnej, prowadzonych z wielką pasją i znawstwem oraz pieczołowicie opracowanych i wydanych drukiem przez dra hab. Piotra Łopatkiewicza i autora prelekcji dra Tadeusza Łopatkiewicza, a mianowicie rękopiśmiennych inwentarzy zabytków:
- Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu jasielskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2001,
- Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2005,
- Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu sądeckiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, t. 1 i 2, Kraków 2007,
- Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu limanowskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2008,
oraz szkicowników terenowych Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznych wycieczek z Władysławem Łuszczkiewiczem (1889):
- Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889, "Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)", t. 2, z. 1, Kraków 2018,
- Szkicowniki Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Grybowskie, Sądeckie i Tarnowskie z roku 1889, "Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)", t. 2, z. 2-3, Kraków 2021.
Prelegent w toku wykładu zaprezentował ponad 120 nieznanych, archiwalnych fotografii i rysunków, map i pomiarów inwentaryzacyjnych drewnianych kościołów istniejących kiedyś w 26 miejscowościach Małopolski Południowej, które zbudowano w różnym czasie od XIV do XIX w., w następujących miejscowościach: Bóbrka, Cieklin, Dobrzechów, Frysztak, Grybów, Jedlicze, Kołaczyce, Kombornia, Krościenko Wyżne, Libusza, Lubatowa, Łubienko, Miejsce Piastowe, Mystków, Nawojowa, Niewodna, Odrzykoń, Osobnica, Rogi, Równe, Sieklówka, Skalnik, Szerzyny, Trzciana, Wilczyska, Zręcin. Tylko nieliczne z tych budowli zachowały się w pamięci żyjących jeszcze ludzi (najczęściej z dramatycznych okoliczności ich unicestwienia), a wielu w ogóle nie wiedziało, jak zabytki te wyglądały, gdyż pozostałe po nich ślady istnienia, utrwalone na rysunkach i fotografiach, skrywały trudno dostępne zakamarki archiwów. Prezentowane obiekty sakralne podzieliły losy wielu większych i mniejszych budowli wzniesionych przez wcześniejsze pokolenia, które pod wpływem nieuchronnie działających warunków naturalnych i zachodzących zmian w technice i technologii budownictwa, stosowanych materiałów, a także zmieniających się wzorców estetycznych i obyczajowych, przy wzrastającej zamożności społeczeństwa, były opuszczane i rozbierane.
Prelegent wskazał najważniejsze przyczyny rozbiórek takich obiektów, do których należało:
- wzbogacenie się wsi pouwłaszczeniowej, praca w kopalnictwie naftowym oraz emigracja do USA,
- świadomie prowadzona akcja ze strony biskupów, wzywających wiernych do budowy nowych świątyń,
- stan techniczny niektórych kościołów, stawiający dylemat - remontować czy budować nowy?
- zastęp zdolnych architektów - Jan Sas Zubrzycki, Teodor Marian Talowski, Stanisław Majerski
- wymiana świątyni parafialnej podnosiła też poziom religijności wiernych, aktywizowała wspólnotę,
- działającą często wedle zasady - zastaw się a postaw się
Każda zmiana dokonana w środowisku, a w tym zarówno rozbiórka starego, jak i budowa nowego obiektu, niesie dla danego środowiska określone skutki. Skutkiem dokonanych rozbiórek w/w obiektów była:
- utrata w krajobrazie tradycyjnych sylwetek kościoła drewnianego, zastępowanego formami obcymi,
- utrata cennego wyposażenia ruchomego wnętrz (ołtarzy, ambon, mebli zakrystyjnych, instrumentu organowego, dekoracji malarskich ścian i stropów, ornatów),
- przelewanie starych dzwonów na nowo fundowane,
- zniszczenie poprzez wkopy fundamentowe cmentarzy grzebalnych wokół starych kościołów,
- wycinka sędziwych drzew, przeszkadzających nowemu kościołowi, zawsze większemu niż stary.
Prelegent przywołał słowa Stanisława Tomkowicza - znakomitego krakowskiego konserwatora zabytków i badacza przeszłości, który obserwując decyzje ówczesnych władz Krakowa w sprawie niszczejących budynków zabytkowych powiedział:
Słowo "zburzymy" zawsze było i jest dla większego ogółu magicznem, gdy hasło "zachowania" tam tylko może być zrozumianem, gdzie jest głębsze wykształcenie i gdzie się teraźniejszość z przeszłością rozważnie oblicza. Od liczebnej większości nie zawsze oczekiwać tego można…
oraz
Są ludzie mający rozkosz w zacieraniu śladów przeszłości - jak gdyby w opinię publiczną wmówić chcieli, że historya jakiejś instytucji, miasta lub kraju dopiero od nich się zaczęła, a przed nimi nie było nic; są epoki obniżające sztucznie poziom wiekową usypany pracą, ażeby ich własne dzieła większemi się wydały. I chwilowo udaje się czasem, dzięki obojętności współczesnych. Ale prawda długo ukryć się nie da. Potomność bywa sprawiedliwą, i o tych, co przeszłości szanować nie umieją, zasłużony sąd wyda...
Przytoczone słowa Stanisława Tomkowicza oraz los opisanych obiektów sakralnych, wywołują refleksje i pytania, czy świadomość narodowa i historyczna oraz kategorie wartości przyszłych pokoleń będą na tyle głębokie i silne, że potrafią uchronić od zagłady najcenniejsze pamiątki i skarby przeszłości? Należy wyrazić nadzieję, że tak będzie.
P.S. Złowrogim echem wygłoszonej prelekcji stała się smutna wiadomość podana przez media: "16 czerwca 2024, o 5:00 nad ranem, spłonęło prezbiterium siedemnastowiecznego kościoła drewnianego p.w. św. Heleny w Nowym Sączu. Zbudowany został w 1686 r. na dawnym przedmieściu Chełmiec Polski. Jego fundatorką była ksieni klasztoru Klarysek w Starym Sączu Helena Marchocka. We wnętrzu znajdował się renesansowo-barokowy ołtarz główny z barokowymi obrazami z 2. poł. XVII w. (Matka Boska Pocieszenia, Zwiastowanie, Św. Kinga, sceny z życia klarysek z sądeckiego zakonu) oraz renesansowymi z ok. 1580 r. (sceny Ukrzyżowania i Zmartwychwstania)". Dr Tadeusz Łopatkiewicz podając na Facebooku informację o pożarze zauważa, że "Kościół ten i jego ruchome wyposażenie było przedmiotem inwentaryzacyjnych prac rysunkowych w lipcu 1889 roku, w których pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza brali udział m.in. Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer".
Poglądowy plik PDF prezentacji dostępny do pobrania>>
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |