Pan dr Tadeusz Łopatkiewicz - prezes SMZK - na chwilę przed prelekcją. Fot. M.M. Szafran Pan dr inż. Stanisław Szafran - prezes Oddziału - otwiera spotkanie, wita Prelegenta i uczestników. Fot. M.M. Szafran 9 maja 2023 r., w gmachu Akademii Górniczo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie, odbyło się ósme, w bieżącym 50. sezonie działalności, spotkanie Oddziału Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krakowie. Tematem spotkania była prelekcja dra Tadeusza Łopatkiewicza pt. "Szkicowniki Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie, Grybowskie i Tarnowskie z roku 1889". Temat prelekcji zgromadził liczne grono miłośników dzieła Stanisława Wyspiańskiego, a znakomity prelegent przedstawił zapomniany fragment dorobku tego wielkiego artysty, opracowany z pieczołowitością i wielkim znawstwem przez dra hab. Piotra Łopatkiewicza i dra Tadeusza Łopatkiewicza.

Spotkanie rozpoczęło się miłym akcentem złożenia życzeń imieninowych prezesowi Oddziału dr inż. Stanisławowi Szafranowi, które przekazał w imieniu zebranych płk Marek Kołacz.

Temat prelekcji był przedmiotem wieloletnich badań naukowych Tadeusza i Piotra Łopatkiewiczów, uwieńczonych wydaniem przez Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w 2018 i 2021 r. trzech tomów pokazujących nieznane dzieła Stanisława Wyspiańskiego. Są to rysunki wykonane ołówkiem w szkicownikach prowadzonych podczas naukowo-artystycznych wycieczek uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, Pan płk Marek Kołacz składa życzenia imieninowe prezesowi S. Szafranowi. Fot. M.M. Szafran organizowanych i prowadzonych przez profesora Władysława Łuszczkiewicza w Sądeckie, Gorlickie, Grybowskie i Tarnowskie w dniach 25 lipca - 10 sierpnia 1889 roku (zawierający łącznie 348 rysunków i 21 notat tekstowych oraz odpisów inskrypcji), a następnie z indywidualnej (prywatnej) wycieczki w Grybowskie, Sądeckie i Tarnowskie, prowadzonej w okresie od 10 sierpnia do 5 września 1889 roku, której rezultatem były dwie teki rysunków terenowych: teka główna - zawierająca 296 rysunków oraz dziesiątki notat tekstowych i odpisów inskrypcji oraz teka podręczna - zapełniana przez Wyspiańskiego uproszczonymi szkicami zabytków, a także studiami malarskimi krajobrazu.

Uczestnicy spotkania (od prawej): pani Jolanta van Grieken-Barylanka, pan prof. Franciszek Leśniak, pani Renata Machnik i pan Mateusz Więcek. Fot. M.M. Szafran Władysław Łuszczkiewicz (1828-1900) - profesor krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, pierwszy dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie i przewodniczący Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności, wychowawca i nauczyciel kilku pokoleń polskich malarzy, a w tym Jana Matejki, Artura Grottgera, Andrzeja Grabowskiego, Aleksandra Kotsisa, a później - Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Karola Maszkowskiego, Wojciecha Weissa i wielu innych - był w latach 1888-1893 organizatorem ośmiu wycieczek naukowo-artystycznych po Galicji i Królestwie Polskim, w których - jako rysownicy - brali udział jego ówcześni uczniowie, a wśród nich Stanisław Wyspiański. Profesor Łuszczkiewicz uważał, że: "Takie obeznawanie się z zabytkami przeszłości ma dla uczniów szkoły wysokie znaczenie, a jeżeli zyskuje na tem i nauka, i opieka nad zabytkami, tem więcej za dalszym ciągiem wycieczek to przemawia".

Uczestnicy spotkania (od prawej): pani Małgorzata Dorosz-Bystrzak, pan Tadeusz Bystrzak i pan Piotr Błachut. Fot. M.M. Szafran "Nie ulega natomiast wątpliwości, że udział w takich wycieczkach stanowił dla wybranych uczniów atrakcyjną i rzadką okazję rozwoju intelektualnego, poszerzenia horyzontów własnej wiedzy oraz doskonalenia umiejętności rysunkowych, tym bardziej że wyjazdami kierował wybitny pedagog, a równocześnie jeden z najznakomitszych wówczas badaczy, historyków sztuki i muzealników".

Uczestnicy spotkania (od prawej): pani Dorota Janeczko, pani Karolina Janeczko, pani Kazimiera Grochmal i pan Mariusz Taborski. Fot. M.M. Szafran Inspiratorem organizowania przez prof. Władysława Łuszczkiewicza, najczęściej dwutygodniowych ekspedycji naukowo-artystycznych był ówczesny c.k. konserwator zabytków dr Stanisław Tomkowicz, który jako pierwszy w Polsce rozpoczął konsekwentne inwentaryzowanie zabytków we własnym okręgu konserwatorskim, obejmującym powiaty jasielski, krośnieński, gorlicki, grybowski, sądecki, limanowski i nowotarski. Z myślą o ilustracjach do publikacji tych inwentarzy - Tomkowicz wykupił od autorów większość tek rysunkowych z tych badań, co w konsekwencji przyczyniło się do zachowania archiwalnych szkicowników.

Efektem ośmiu wycieczek naukowo-artystycznych zorganizowanych przez profesora Łuszczkiewicza jest ponad dwa tysiące rysunków i szkiców. Większość z nich to przykłady najwcześniejszej ikonografii wartościowych zabytków południowo-wschodniej Polski, wiele zaś - co niezwykle ważne - dokumentuje dzieła dziś już zaginione lub utracone. W 2002 roku Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie niespodziewanie natknęli się w zbiorach muzealnych na trzy szkicowniki terenowe Stanisława Wyspiańskiego obejmujące jego dorobek terenowy z lat 1888-1889, a od II wojny uchodzące za zaginione. Kilkanaście lat trwały prace badawcze odkrytych szkicowników i starania o wydanie tego unikalnego i nieznanego zbioru prac rysunkowych Wyspiańskiego. Starania uwieńczone zostały sukcesem i w 2016 roku zdecydowano, a w 2018 r. wydano pierwsze dwa tomy serii "Szkicowników uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)", a w 2021 r. trzeci tom tej serii wydawniczej.

Uczestniczki spotkania (od prawej): pani Lucyna Kołodziej, pani Jolanta Ulman, pani Krystyna Wojtyczek, pani Maria Szafran i pani Urszula Perec. Fot. M.M. Szafran Uczestnicy spotkania (od prawej): pani Henryka Rybicka, pan Roman Kahul i pani Lucyna Kołodziej. Fot. M.M. Szafran Zapewne autorom wydanych szkicowników w ich pracy dopingujący był apel wygłoszony ongiś przez Wincentego Pola: "Zbierzmy rozsypane po świecie ryciny i rysunki starożytności naszych, które po tekach młodych artystów bez korzyści leżą […]", bowiem w wydawanych tomach zamieszczali je konsekwentnie, jako motto swojego dzieła.

Prelegent w swoim wystąpieniu przedstawił historyczne warunki i motywy powstania tych znakomitych dokumentów artystycznej i inwentaryzatorskiej działalności profesora Władysława Łuszczkiewicza i jego uczniów, a w szczególności Stanisława Wyspiańskiego. Przytaczał liczne przykłady rysunków i szkiców artysty zamieszczonych w wydanych swoich dziełach, o których prof. dr hab. Piotr Krasny w recenzji wydawniczej napisał: "[…] Badacze ci odtworzyli szczegółowo okoliczności i przebieg wykonania rysunków, zgromadzonych w tych zbiorach, ustalając m.in. przyczyny wyboru określonych dzieł do inwentaryzacji i sposób jej dokonania. Przede wszystkim przygotowali jednak szczegółowy katalog tych rysunków, podając w nim wszystkie pozyskane informacje na ich temat i ich dogłębną - jakkolwiek podaną w syntetyczny sposób - analizę".

Wysłuchana prelekcja zachęca do sięgnięcia po wskazane dzieła i bliższego kontaktu z ukazaną wstępnie sferą działalności artystycznej Stanisława Wyspiańskiego.

Dr Tadeusz Łopatkiewicz - etnograf, doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce, zabytkoznawca, regionalista, autor i współautor kilkunastu książek i kilkudziesięciu artykułów z zakresu etnografii Karpat, inwentaryzacji i ochrony zabytków, historii sztuki i przeszłości konserwatorstwa polskiego, oeuvre Stanisława Wyspiańskiego. Autor i współautor szeregu projektów badawczych, prac dokumentacyjnych i realizacji konserwatorskich z zakresu restauracji i ochrony zabytków, głównie sakralnego budownictwa drewnianego, w tym kilku kościołów z Listy światowego dziedzictwa UNESCO. Juror w dziesiątkach różnego rodzaju konkursów i przeglądów folklorystycznych (od 1983). Redaktor naukowy i techniczny oraz autor projektów graficznych szeregu książek i wydawnictw albumowych. Redaktor odpowiedzialny i webmaster witryny Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej - www.smzk.org (od 2009). Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej (od 2017).

Rozmowy po prelekcji - dr Tadeusz Łopatkiewicz i pan Krzysztof Pułczyński z Szafirowej Pracowni Wyspiańskiego. Fot. S. Szafran	Zdjęcie pamiątkowe: pani Renata Machnik, pani Jolanta van Grieken-Barylanka i pan prof. Franciszek Leśniak. Fot. S. Szafran	Stanisław Wyspiański - fotografia wykonana w trakcie wycieczki uczniowskiej, na przełomie lipca i sierpnia 1889 roku	Uczniowie Szkoły Sztuk Pięknych, fot. wykonana w Libuszy 3 lub 5 sierpnia 1889. Od lewej: Józef Mehoffer, Celestyn Czynciel, Karol Maszkowski, Stanisław Wyspiański	Strony tytułowe kolejnych tomów serii "Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891)", autorstwa Piotra i Tadeusza Łopatkiewiczów, wydane przez Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w 2018 i 2021 r.

Królowa Ruska, cerkiew greckokatolicka - widok od strony zachodniej. Rysunek ołówkiem, S. Wyspiański, III Szkicownik wycieczki w Sądeckie 13 sierpnia - 5 września 1889 r.

Libusza, kościół parafialny - zwymiarowany i opisany kolorystycznie rysunek chrzcielnicy późnogotyckiej. Po lewej stronie schematyczny rysunek kropielnicy z datą 1866 - fundator Józef Tokarsky. U góry stronicy notatka: rysowane dla p. Tomkowicza w grudniu 1889rp. Rys. ołówkiem, S. Wyspiański, II Szkicownik wycieczki w Sądeckie 26 lipca -11 sierpnia 1889 r.

Stary Sącz, klasztor Klarysek - późnogotycka tablica Misericordiae Domini. Notatka: Stary Sądcz. Klasztor Clarysek południowe ramię krużganków Isze piątro. Pod rysunkiem: na desce, barwy - płasz. ciemno zielony suknia czerwona. Rys. ołówkiem, S. Wyspiański, II Szkicownik wycieczki w Sądeckie 26 lipca -11 sierpnia 1889 r.

Kościół parafialny Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Krużlowej Wyżnej. Rysunek Madonny z Krużlowej, wykonany w chwili odnalezienia rzeźby przez Wyspiańskiego i Mehoffera, 13 sierpnia 1889 roku

Późnogotyckie chrzcielnice kamienne z kościołów w Wilczyskach, Sękowej, Binarowej i Starym Sączu. Ze szkicownika terenowego Stanisława Wyspiańskiego przerysowali poszczególne zabytki - Stanisław Wyspiański (Wilczyska i Binarowa) oraz Józef Mehoffer (Sękowa i Stary Sącz).

Krużlowa, kościół parafialny - roślinno-kwiatowa bordiura (floreska kandelabrowa) ze stropu prezbiterium. Rys. ołówkiem, S. Wyspiański, III Szkicownik wycieczki w Sądeckie 13 sierpnia - 5 września 1889 r.