Tadeusz Łopatkiewicz
Stanisław Witkoś (1902-1982) – regionalista, kolekcjoner, etnograf-samouk
Urodzony 16 listopada 1902 w Ustrobnej, w wielodzietnej rodzinie małorolnego chłopa, reemigranta z Ameryki. Od dziecka chorowity, zwolniony został ze zwyczajnych obowiązków chłopskiego dziecka, dzięki czemu ukończył czteroklasową szkołę powszechną, a następnie dwie klasy Krajowej Szkoły Tkackiej w Krośnie. Tę przerwał, z powodów zdrowotnych, i podjął pracę pisarza gminnego w Ustrobnej (1925). Ukończył nawet z wynikiem celującym trzymiesięczny kurs dla pisarzy gminnych we Lwowie i urzędniczo obsługiwał później liczne wsie podkrośnieńskie: Bajdy, Ustrobną, Łączki Jagiellońskie, Wojaszówkę, Moderówkę i Białkówkę. W tej ostatniej wsi ożenił się (1932) i tu mieszkał pod nr 46 przez resztę życia. Po 1935 r. pracował jako dróżnik, poborca podatkowy, robotnik melioracyjny, sklepikarz, poborca daniny leśnej, rolnik na dwuhektarowym gospodarstwie. Te zwyczajne zajęcia zbliżyły go jednak bardzo do różnych społeczności, pozwalając dostrzec istotne różnice kulturowe między nimi. Już wtedy gromadzić począł ze swych obserwacji notatki, które od 1952 r. stały się zaczynem jego wieloletniej pasji badania i dokumentowania zanikających przejawów tradycyjnej kultury wsi małopolskiej. Prócz badań terenowych, gromadzić też począł, liczącą kilka tysięcy eksponatów, kolekcję zabytków
kultury materialnej, które udostępnił zwiedzającym w prywatnej Izbie Muzealnej, otwartej 31 lipca 1971 r. Na ekspozycję tę składały się meble i sprzęty domowe, gospodarcze i rolnicze, rzemiosło wiejskie, ubiory i stroje ludowe, zabytki plastyki obrzędowej i kultowej - tworzące kompletne wyposażenie zagrody wsi podkrośnieńskiej sprzed I wojny światowej, ponadto dokumenty i archiwalia wiejskie, druki i dawne fotografie, a także numizmaty. W urządzeniu placówki istotnie pomogło kolekcjonerowi Muzeum M. Konopnickiej w Żarnowcu, któremu Witkoś zapisał legatem zbiory, obecnie nieudostępniane publicznie.
Wraz z badaniami przyszły pierwsze publikacje etnograficzne Witkosia: Ubiór codzienny i świąteczny noszony przez mieszkańców wsi Bajdy, pow. Krosno z końcem XIX i na początku XX wieku, "Materiały MBL w Sanoku", nr 6, 1967, s. 26-30; Obrzędy pogrzebowe we wsi Bajdy w pow. krośnieńskim, "Materiały MBL w Sanoku", nr 11, 1970, s. 31-35; Magia i przesądy bartne (w oparciu o „Bartnika Postępowego” i „Pasiecznika Wzorowego”), „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, nr 14, 1971, s. 28-34; Ubodzy - dziady - żebracy, "Materiały MBL w Sanoku", nr 22, 1976, s. 130-133; Zwyczaje i wróżby związane z wigilią Bożego Narodzenia, "Lud", t. 62, 1978, s. 199-202. Najcenniejszą jednak publikacją jest wielotematyczna monografia dwóch wsi: Bajdy i Moderówka, pod red. J. Burszty, "Biblioteka Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie", Poznań 1977.
Członek Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, w uznaniu zasług położonych dla kultury regionu odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznaką "Zasłużony Działacz Kultury" oraz złotą - "Za opiekę nad zabytkami", a nazwisko jego wpisano do Księgi zasłużonych dla województwa krośnieńskiego. Mimo zaszczytów, jakie nie stały się udziałem nikogo z jego otoczenia, Witkoś pozostał do ostatka człowiekiem mrówczo pracowitym, bezinteresownym i skromnym. Zmarł 12 listopada 1982 i pochowany został na cmentarzu w Szebniach. Witkoś S., Od autora, [w:] tegoż, Bajdy i Moderówka, pod red. J. Burszty, "Biblioteka Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie", Poznań 1977, s. 8-10.
Dziedzic S., Witkoś, "Dziennik Polski", nr 163, 1979, s. 9.
Pokropek M., Przewodnik po izbach regionalnych w Polsce, Warszawa 1980, s. 145-147.
Łopatkiewicz T., Stanisław Witkoś (1902-1982), "Lud", t. 67, 1983, s. 440-442.
Łopatkiewicz T., Stanisław Witkoś (1902-1982), "Materiały MBL w Sanoku", nr 28, 1984, s. 169-170.
Łopatkiewicz T., Witkoś Stanisław (1902-1982), regionalista, kolekcjoner, etnograf-samouk - hasło, [w:] Słownik biograficzny twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski południowo-wschodniej, pod red. A. Meissnera i K. Szmyda, Rzeszów 2011, s. 456-457.
Ginalska T., Etnograf amator, "Nowe Podkarpacie", nr 7, 2000, s. 6-7.
Belcik W., Regionaliści krośnieńscy - informator biograficzny, Krosno 2007, s. 96-97.
Odwiedź nas na FB
Google