Bardzo trudne warunki atmosferyczne, spowodowane 22 stycznia 2013 roku przejmująco chłodną i wietrzną aurą oraz nagłym i dotkliwym atakiem gołoledzi, nie przeszkodziły przybyć sporej grupie krośnian na Stary Cmentarz. Dokładnie w 150. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego kolejne pokolenie mieszkańców miasta kierowane duchem patriotyzmu dało szczery wyraz swemu przywiązaniu do tego szczególnego wydarzenia dziejowego, jakim były bolesne i naznaczone walką o niepodległość lata 1863-1864. Zarówno po południu na cmentarzu (15:00) oraz wieczorem w bazylice kolegiackiej (18:00) podkreślono autentyczną pamięć i godnie oddano należny hołd wszystkim uczestnikom powstania, zwłaszcza naszym przodkom związanym z Krosnem i jego okolicami.

Stary Cmentarz w Krośnie. Miejsce uroczystości Zgodnie z ponad stuletnią tradycją, uroczystość zorganizowana przez Prezydenta Miasta Krosna, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej i Komitet Ratowania Starego Cmentarza w Krośnie rozpoczęła się przy pomniku-obelisku, który wieńczą dwa znamienne symbole - Krzyż i Orzeł. 110 lat temu (1903) obywatele Krosna wznieśli go na cześć bohaterów poległych w walce za Ojczyznę w centrum Słowo wstępne Andrzeja Kosieka - sekretarza ZG SMZK nekropoli, przy głównej alei. Tę umowną enklawę wokół pomnika, nigdy nie mającą charakteru wydzielonej kwatery, już cztery pokolenia krośnian uznają za styczniowe campo santo, miejsce szczególnej pamięci, troski i szacunku. W jego bezpośrednim sąsiedztwie pochowani zostali insurgenci Jan Nepomucen Gniewosz (1892), Jan Grabowski (1906), Feliks Machinko (1906; obecnie grób przeniesiony na Cmentarz Komunalny) i Franciszek Bernard (1907), zaś w związku z rocznicą upamiętniony został także nagrobkiem symbolicznym Robert Jan Dembowski (1865), rodowity krośnianin, który wzięty przez Rosjan do niewoli zmarł na Syberii. Natomiast nieco dalej, w różnych miejscach cmentarza, spoczywają kolejni weterani lub osoby działające na rzecz powstania - Walery Kozłowski (1895), August Lewakowski (1891), Dionizy Mazurkiewicz (1902), Stefan Ludwik Tekielski (1892), Jan Wain (1901).

Członkowie SMZK W imieniu organizatorów słowo wstępne nawiązujące do lokalnego dziedzictwa historycznego, doniosłej rangi rocznicy i szczególnego charakteru miejsca, jakim jest zabytkowy Stary Cmentarz, skierował do uczestników Andrzej Kosiek, sekretarz ZG SMZK. Po nim głos zabrał ks. prał. Tadeusz Buchowski, Głos zabrał ks. prał. Tadeusz Buchowski emerytowany dziekan dekanatu Krosno I, który podkreślił i uświadomił zebranym wielką odwagę, prawdziwe bohaterstwo oraz cenę poświęcenia młodych ochotników kierujących się z Galicji do Królestwa Polskiego na pola walk z armią rosyjskiego zaborcy. Ponieważ kultura duchowa insurgentów nigdy nie była odarta z wymiaru religijnego, a chrześcijaństwo stanowiło istotny korzeń tożsamości walczących o wolność rodaków i naturalny wymiar ich życia społecznego, kapłan poprowadził modlitwę Anioł Pański za powstańców i wszystkich zmarłych pochowanych na cmentarzu.

Kwiaty pod pomnikiem składają przedstawiciele samorządu miejskiego Kolejnym akcentem uroczystości były wieńce, kwiaty i wielu zniczy zapalonych i złożonych u stóp pomnika, przy którym wartę honorową zaciągnęła Straż Miejska. W hołdzie bohaterom powstania wiązanki składali przedstawiciele samorządu - Prezydent i Wiceprezydent Krosna, Przewodniczący Rady Miasta Krosna, Wicestarosta Krośnieński, delegacje SMZK i Komitetu, przedstawiciele służb mundurowych (KM Policji RP, KM Państwowej Straży Pożarnej), młodzieży szkolnej, NSZZ Solidarność oraz mieszkańców miasta.

Kwiaty składają przedstawiciele ZG SMZK Na koniec zabrał głos Piotr Babinetz, poseł na Sejm RP i przewodniczący Komitetu Ratowania Starego Cmentarza. Nawiązując do losów płk. Dionizego Czachowskiego, naczelnika wojskowego Powstania w Sandomierskiem, który poległ pod Jaworem Soleckim, a także jego synów - sybiraka Adolfa i Karola, prapradziadka mówcy, zaprezentował dokonania Komitetu poczynione ostatnio m. in. przy upamiętnieniu; zwrócił też uwagę na dalsze prace, które zaplanowano w roku bieżącym.

Następnie grupa uczestników odbyła pieszą wędrówkę po zaśnieżonej nekropoli. W trakcie tej refleksyjnej promenady, podczas której pochyliliśmy się nad mogiłami powstańców - i która zamykała obchody na cmentarzu - był czas na składanie kwiatów, zapalanie zniczy i wysłuchanie krótkich informacji o losach poszczególnych insurgentów.

* * *

Uroczystości we wnętrzu kościoła farnego Wieczorną porą mury bazyliki kolegiackiej udekorowane i ubogacone narodowymi pamiątkami zgromadziły przybyłych na liturgię mszalną. Uroczystej koncelebrze odprawionej w intencji uczestników Powstania przewodniczył ks. prałat Karol Bryś, proboszcz parafii i dziekan Dekanatu Krosno I, który także wygłosił homilię oraz poświęcił pamiątkową tablicę ku czci powstańców.

Pamiątkowa tablica na chwilę przed odsłonięciem W introdukcji, która poprzedziła Mszę św. sekretarz Zarządu Głównego Stowarzyszenia przypomniał:

- Senat Rzeczypospolitej Polskiej uchwałą ustanawiającą rok 2013 - Rokiem Powstania Styczniowego zwrócił się do instytucji państwowych i samorządowych wszystkich szczebli o godne uczczenie tej doniosłej rocznicy. I my, podobnie jak w tych dniach ma to miejsce w całym kraju, chcemy oddać cześć przodkom, Introdukcja seketarza ZG SMZK - Andrzeja Kosieka którzy uczestnicząc w zrywie niepodległościowym lub go wspomagając, chcieli zrzucić ciężkie jarzmo rosyjskiej niewoli. Powstanie należy do najważniejszych faktów w pamięci historycznej Polski, Litwy i Rusi i nie sposób go wymazać z kanonu znaczących wydarzeń w dziejach ojczystych. Podczas Mszy św. polecimy Panu Bogu naszych ziomków, zwłaszcza tych, którzy w powstaniu reprezentowali region krośnieński. W ten sposób uczcimy ich pamięć, spłacając dług wdzięczności wobec pokolenia powstańców.

Poczty sztandarowe Do istotnych cech charakteryzujących insurgentów należały głębokie umiłowanie Ojczyzny, szlachetne dla niej poświęcenie i nieprzeparta chęć wybicia się z niewoli na niepodległość. Zgodnie ze znaną od wieków, a spopularyzowaną w XX stuleciu, dewizą BÓG + HONOR + OJCZYZNA, za którą stoją długie dzieje naszych sił zbrojnych, w tym również lata 1863-1864, powstańcy, pokładając ufność w Bogu, nadzieję w pomoc Matki Chrystusa - Królowej Polski oraz kierując się honorem, bez wahania i ofiarnie poszli do boju. Dewizę z rocznicową inskrypcją wyryto na pamiątkowej płycie z czarnego marmuru. Jej wmurowanie na jednym z filarów bazyliki zainicjowało Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. Autor wprowadzenia podkreślił także, że tablica umieszczona w lokalnym panteonie, w  Duchowni odprawiający liturgię dostojnej świątyni będącej najcenniejszym zabytkiem miasta, upamiętni i będzie przypominała rodaków z Krosna i szeregu okolicznych miejscowości w powiecie krośnieńskim. Tak jak my dzisiaj modlimy się w tym kościele, tak przed laty to samo czynili oni. Potrzebowali przecież duchowego wsparcia, aby odważnie pójść w nieznane do walki z potężną armią rosyjską lub w jakikolwiek inny sposób wspierać czyn zbrojny przeciw caratowi.

Na chwilę przed odsłonięciem i poświęceniem tablicy pamiątkowej Po słowach powitania i podziękowań za przybycie na uroczystość skierowanych do Posła na Sejm RP, władz samorządowych miasta Krosna i powiatu krośnieńskiego, przedstawicieli rodzin powstańców, reprezentantów instytucji państwowych, organizacji społecznych, młodzieży szkolnej, członków Związku Harcerstwa Polskiego, pocztów sztandarowych i ogółu wiernych rozpoczęła się Eucharystia. Uświetnił ją Chór Mieszany "ECHO" w Krośnie (dyrygent p. Mariola Rybczak), który na wejście zaintonował a cappella starodawną pieśń hymniczną Gaude Mater Polonia, prole fecunda nobili… [Raduj się Matko Polsko, płodna w sławne potomstwo]

Panie Barbara Szergiel oraz Janina Prajnar dokonują aktu odsłonięcia tablicy W okolicznościowej homilii Ks. Prałat położył nacisk na głęboko patriotyczną postawę, jaką okazali przedstawiciele Kościoła katolickiego, którzy uczestniczyli w wydarzeniach sprzed półtora wieku (św. Zygmunt Szczęsny Feliński, św. Brat Albert Chmielowski, św. ks. Rafał Kalinowski, św. bp Józef Sebastian Pelczar, ks. Stanisław Brzóska) oraz gen. Romuald Traugutt, ostatni dyktator Powstania. Podkreślając, jak wielką cenę ma wolność Ojczyzny okupiona cierpieniami i śmiercią tysięcy rodaków, powiedział:

Poświęcenie tablicy przez ks. prał. Karola Brysia - Zawsze winniśmy się starać, aby wolności tej nie poniewierać, a tablica w bazylice niech będzie znakiem pamięci, który chcemy przenieść i przekazać przyszłym pokoleniom. Niech w niej trwa pamięć o miłości do Boga, Człowieka i Ojczyzny.

W jednym z wezwań podczas modlitwy wiernych była oracja: - Módlmy się za wszystkie ofiary wojen, obozów, zsyłek na Sybir, szczególnie za naszych rodaków z Krosna i jego okolic, którzy z poświęceniem ofiarnie uczestnicząc w Powstaniu Styczniowym cierpieli lub oddali życie dla wolnej Ojczyzny. Niech Bóg - Sędzia Sprawiedliwy obdarzy ich szczęściem wiecznym w ojczyźnie niebieskiej. Ciebie prosimy…

Po liturgii reprezentanci miejscowej młodzieży licealnej odczytali imiona i nazwiska wszystkich 63. znanych insurgentów. Były to osoby związane z Krosnem przed powstaniem lub przybyłe do miasta po powstaniu i pochowane na obu miejscowych cmentarzach (29), a także ci jego uczestnicy (34), którzy wyruszyli do walki z zaborcą z 25. miejscowości w regionie krośnieńskim.

Władze samorządowe Krosna oraz członkowie ZG SMZK Aktem kończącym uroczystość było odsłonięcie i poświęcenie tablicy w obecności p. prezydenta Krosna Piotra Przytockiego i p. wicestarosty krośnieńskiego p. Andrzeja Guzika. Aktu odsłonięcia dokonały panie - Barbara Szergiel, wnuczka rannego w bitwie pod Chruśliną (30 V 1863) Dionizego Mazurkiewicza oraz Janina Prajnar, prawnuczka powstańca Józefa Ligęzy. Dr med. D. Mazurkiewicz, osiedliwszy się w Krośnie po powstaniu, był przez 33 lata (1869-1902) cenionym lekarzem miejskim, z czasem także sądowym i kolejowym oraz społecznikiem i filantropem. Natomiast związany z miejscowym rzemiosłem rodowity krośnianin J. Ligęza to krawiec z zawodu, który na przełomie XIX i XX w. przez dłuższy czas pełnił obowiązki cechmistrza cechu krawieckiego. Zmarł on w 1927 r. i z honorami wojskowymi pochowany został na Cmentarzu Komunalnym (przed południem zapaliliśmy znicze na jego grobie oraz na grobach innych powstańców - Wojciecha Biernata i Stefana Adolfa Nizińskiego).

Tablica pamiątkowa w hołdzie Powstańcom roku 1863 Po poświęceniu przez celebransa tablicy - przy której wartę honorową pełnili harcerze - władze samorządowe miasta i powiatu, organizatorzy i delegacja krośnieńskiego Oddziału Związku Sybiraków złożyli wiązanki z żywych kwiatów, natomiast obecni w świątyni zaśpiewali hymn Boże, coś Polskę z towarzyszeniem organów. Końcowym akcentem było udzielone od ołtarza błogosławieństwo, XVIII-wieczna kolęda Bóg się rodzi oraz wykonana przez chór pieśń powstańcza z 1863 r. Hej, strzelcy wraz, nad nami Orzeł biały…

Po nabożeństwie uczestnikom obchodu wręczano okolicznościową pamiątkę. Była nią reprodukcja kartki pocztowej (z ok. 1907) z widokiem pomnika wzniesionego na Starym Cmentarzu ku czci powstańców walczących za Ojczyznę w imię wolności, równości i niepodległości. Edycją kartki Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej upamiętniło 150. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego.

Fotografował Tadeusz Łopatkiewicz