Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej dba nie tylko o popularyzację historii i kultury regionu krośnieńskiego, ale co roku proponuje swoim członkom wzbogacanie wiedzy o innych miejscach ściśle z historią Polski związanych. Pięciodniowa wycieczka do Kowna, Trok i Wilna [5-9 lipca 2006] dała jej uczestnikom sposobność obejrzenia wielu cennych zabytków, przypomnienia związków politycznych i kulturalnych Polski z Litwą, a także porównania współczesnego rozwoju obu państw. Niemałą rolę spełnił w tym zakresie dr Andrzej Pukszto, historyk, Polak z urodzenia, obywatel Litwy, który prowadził nas szlakami ważnych zabytków i z prawdziwym znawstwem opowiadał o ich dziejach.

Pozostałości średniowiecznego zamku w Kownie Pierwszym miastem na trasie wycieczki było Kowno, położone w widłach Niemna i Wilii, do II wojny stolica Litwy, miasto uniwersyteckie, z ruinami czternastowiecznego zamku i licznymi zabytkami. Znajduje się tu kilka budowli gotyckich, w tym ratusz, zwany Łabędziem Kowieńskim, Kościół Wniebowzięcia NMP - fara Witoldowa, wotum za zwycięstwo nad Tatarami oraz archikatedra pw. ŚŚ. Piotra i Pawła, największy kościół Wnętrze kościoła farnego w Kownie gotycki na Litwie, z obrazami Jana Bielińskiego, Johanna Gotharda Berchhoffa i Michała Elwiro Andriollego (m.in. "Święty połów" i freski z życia ŚŚ. Piotra i Pawła). O dawnym rozwoju handlowym miasta świadczy m.in. Dom Perkuna, gotycki ceglany budynek należący pierwotnie do kompleksu faktorii hanzeatyckiej. W Kownie praktykę nauczycielską odbywał Adam Mickiewicz (1819-1823), który pracował w dawnej szkole pojezuickiej. Tu napisał "Grażynę", "Konrada Wallenroda" oraz "Ballady i romanse". Budynek, w którym mieszkał, znajduje się przy rynku starego miasta i zdobi go pamiątkowa tablica.

Wnętrze kościoła klasztornego w Pożajściu W granicach Kowna, na półwyspie otoczonym wodami tzw. Morza Kowieńskiego znajduje się barokowy zespół kościoła i klasztoru kamedułów w Pożajściu, od 1990 r. w posiadaniu Sióstr Św. Kazimierza. O dziejach zabytku, jego fundatorze Krzysztofie Zygmuncie Pacu, kanclerzu Wielkiego Księstwa Litewskiego barwnie opowiadała litewska siostra zakonna. Szczególnie zachwyca kościół wzniesiony w XVII w. według projektu tzw. Izydora Affaity z udziałem architektów włoskich Carla i Pietra Putinich. Zbudowany na Wnętrze kopuły kościoła w Pożajściu planie regularnego sześcioboku z czterema kaplicami, na fasadzie mieści herb Paców i dwa zegary słoneczne, a wnętrze zachwyca biało-czarnym marmurem, bogatą dekoracją stiukową wykonaną przez Giovanni Merli i polichromią Michelangelo Palloniego (niestety z 300 malowideł zachowało się zaledwie 140). W zakrystii zachowała się rzeźbiona dębowa boazeria oraz piękna dekoracja stiukowa. Kościół jest mauzoleum K. Z. Paca, jego żony i trójki dzieci (pochowani w krypcie).

Zrekonstruowany zamek wielkiego księcia Witolda w Trokach Kolejne miejsce na trasie kresowej wędrówki to Troki, położone między jeziorami Tataryszki, Galwe i Luka, z piętnastowiecznym zamkiem na jeziorze Galwe. Zamek zbudowany przez wielkiego księcia Witolda dla obrony przed Krzyżakami, doszczętnie zniszczony w czasie wojny z Moskwą (1655), odbudowano po II wojnie i mieści obecnie ekspozycję poświęconą historii Litwy, miasta i zamku w Trokach, księciu Witoldowi, trockim Karaimom, a także kolekcję mebli i sztuki z dawnych pałaców Tyszkiewiczów w Zatroczu i Landwarowie.

Złożenie kwiatów w Mauzoleum Matki - Marii Billewiczówny i serca Syna - Józefa Piłsudskiego Zwiedzanie Wilna rozpoczęliśmy od cmentarza na Rossie, nekropolii z poł. XIX w., gdzie pochowani są wybitni Polacy. W imieniu Stowarzyszenia wiązankę biało-czerwonych goździków złożył na grobie Piłsudskiego (matka i serce syna) prezes Marian Terlecki. Zamyśliliśmy się nad nagrobną inskrypcją wyrażoną słowami Słowackiego, którą odnieść by można nie tylko do życia marszałka i jego legionistów, ale i do leżących tu żołnierzy AK, którzy zginęli w operacji "Ostra Brama". Odwiedziliśmy groby w alei profesorów oraz groby Antoniego Wiwulskiego, Władysława Syrokomli, Joachima Lelewela i innych.

Obraz Matki Boskiej w kaplicy Ostrej Bramy w Wilnie Skupienie towarzyszyło uczestnikom w Ostrej Bramie, gdzie znajduje się siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, najbardziej czczony wizerunek madonny w dawnej Rzeczpospolitej.

Nie sposób opisać wszystkich zwiedzanych zabytków, szczególnie kościołów, których jest w Wilnie aż 30. Te, w których byliśmy związane są w szczególny sposób z polską kulturą.

Klasztor bazylianów - więzienie młodego Adama Mickiewicza i innych filomatów wileńskich A więc unicki klasztor bazylianów, gdzie był więziony wraz z innymi filomatami Adam Mickiewicz (tu rozgrywa się III część "Dziadów", tu mieści się cela Konrada). W drodze do rynku starego miasta zwiedziliśmy siedemnastowieczny kościół św. Kazimierza (tu tablica poświęcona św. Andrzejowi Boboli).

Barokowa dekoracja wnętrza dominikańskiego kościoła Św. Ducha Duże wrażenie robi klasycystyczny ratusz, w którym mieścił się teatr, a w nim odbyła się prapremiera "Halki" Stanisława Moniuszki. Kolejne zabytki na wileńskiej starówce to: gotycka cerkiew św. Trójcy, kościół św. Trójcy, gdzie znajduje się oryginał obrazu Miłosiernego Jezusa (jakże różniący się od jego kopii) i podominikański kościół Św. Ducha, gdzie ów obraz pierwotnie się znajdował. Trafiamy na kolejne polonica: dom drukarza i wydawcy Józefa Zawadzkiego, gdzie ukazały się "Ballady i romanse" A. Mickiewicza, dom w którym mieszkał J. I. Kraszewski i wreszcie Muzeum Mickiewicza w Zaułku Bernardynów, w którym poeta mieszkał w grudniu 1822 r. W muzeum znajdują się sprzęty, których używał Mickiewicz (stolik, fotel, biurko), pisma do rektora uniwersytetu i świadectwo ukończenia szkoły kowieńskiej, z podpisem Mickiewicza Krośnianie w wileńskim zaułku... (to zakupił dla Muzeum Wiesław Ochman) oraz inne pamiątki po poecie. Podziwialiśmy gotycki, wybudowany z około 20 gatunków cegły, kościół św. Anny, przechodziliśmy obok renesansowego kościoła św. Michała, gdzie pracował ks. Michał Sopoćko i pomnika Dordzika, chłopca, który stracił życie w Wilence ratując żydowskie dziecko, by wysłuchawszy ciekawostek o mieszkańcach dzielnicy Zarzecze (F. Dzierżyńskim, T. Konwickim i F. Ruszczycu i K. I. Gałczyńskim) zakończyć spacer pod pomnikiem A. Mickiewicza.

Stuikowa dekoracja wnętrza oraz sklepień i kopuły głównej kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła na Antokolu Niezwykle cenne pamiątki mieści Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła (na Antokolu), z barokową dekoracją sztukatorską wnętrza, polichromowaną figurą Pana Jezusa Madryckiego z naturalnymi włosami, amboną w kształcie Łodzi Piotrowej i ażurowym żyrandolem w kształcie łodzi żaglowej z brązu i kryształu. W kościele znajdują się pamiątki z wypraw wojennych Paców; wielki bęben litewski spod Chocimia i kuta skrzynia.

Wojskowa kwatera cmentarza wileńskiego na Antokolu Wspomnieć należy o czterech miejscach, które odwiedziliśmy na wileńskiej trasie, a to; cmentarz wojskowy na Antokolu, gdzie pochowano 4 tys. żołnierzy poległych w obronie Wilna w 1920 roku, Górę Trzykrzyską z 3 białymi krzyżami górującymi nad miastem, upamiętniającymi powstanie styczniowe, katedrę ŚŚ. Stanisława i Władysława, w której znajdują się doczesne szczątki św. Kazimierza Jagiellończyka oraz kryptę z trumnami Aleksandra Jagiellończyka, Elżbiety Habsburżanki , Barbary Radziwiłłówny i Władysława IV Wazy (serce) i Uniwersytet Wileński z Kościołem ŚŚ. Janów, w którym jako organista pracował S. Moniuszko.

Z kresowej podróży zostało dużo wrażeń, emocji i smaków. Trzeba było posmakować karaimskie pierogi, litewskie kołduny, cepeliny i chłodnik. Pozostały fotografie, które długo przywoływać będą miasto nad Wilią.

Reedycja za: W. Belcik, Kresowe wędrówki Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, "Croscena. Krośnieńska Scena Kultury", 2006, nr 36, s. 14-16.