24 czerwca [1995] dotarły do Krosna pierwsze egzemplarze trzeciego tomu wydawnictwa "Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu", które 12 lipca pojawiły się w sprzedaży. W ten sposób zrealizowane zostało jedno z głównych zadań Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. Jego działacze od wielu bowiem lat podejmowali żmudne starania i konkretne czynności, by edycja ta, tak bardzo oczekiwana na rynku księgarskim, ujrzała wreszcie światło dzienne.
Od czasu ukazania się dwutomowej monografii (1972-1973) pod redakcją naukową Józefa Garbacika, profesora historii w Uniwersytecie Jagiellońskim, minęło ponad 20 lat. To pomnikowe dzieło - owoc badań uczonych, głównie ze środowiska krakowskiego - choć zawiera obszerną wiedzę o przeszłości, nie mogło przecież wyczerpać bogactwa zagadnień, dotąd przez naukę nie przebadanych. Dlatego już niebawem, po życzliwym jego przyjęciu i rzetelnych recenzjach, w krośnieńskim Stowarzyszeniu postanowiono, że będzie ono kontynuowane w postaci kolejnych tomów.
* * *
Miłośnicy regionu dość wcześnie podjęli działania organizatorskie nad trzecim tomem. Duszą poczynań był Franciszek Kraus, ówczesny prezes Stowarzyszenia. W drugiej połowie lat 70. nawiązał owocną współpracę z ówczesnym doc. dr. Stanisławem Cynarskim z UJ w Krakowie. Efektem zabiegów było ustalenie zawartości merytorycznej tomu. Zachowany z 1979 r. spis artykułów zawiera 15 tematów. Ponad połowa z nich znalazła się obecnie w wydawnictwie. Na przestrzeni lat zmieniała się część autorów i tematów. Niezmienne pozostało dążenie do osiągnięcia celu. Wyrastało ono z przekonania, że Krosno jako ważny ośrodek gospodarczy i kulturalny, będący od 1975 r. stolicą nowo utworzonego województwa, posiada wraz z regionem interesującą historię, którą bezwzględnie należy dokumentować studiami o zróżnicowanej tematyce.
Przez kilkanaście lat monografia (łączny nakład 10 tysięcy egzemplarzy) znajdowała powolny zbyt. Z końcem 1986 r. w sprzedaży była już tylko dziesiąta część całości (głównie drugi tom). Stąd w tym okresie część artykułów przewidzianych do trzeciego tomu została przez redaktora przyjęta do druku. Wykonano także ich opracowanie edytorskie. W 1987 r. wydanie tomu pozostawało jednak ciągle w sferze planów. Nie inaczej było także w 1990 r. W dokumencie przygotowanym na Walne Zebranie sprawozdawczo-wyborcze Stowarzyszenia czytamy, że tom jest w maszynopisie gotowy od dwu lat. Zapłacone są honoraria autorskie oraz honoraria edytorskie, ale tak wzrosły koszty druku, że nie jesteśmy w stanie podpisać umowy o druk z PWN Oddział w Krakowie.
Brak środków na publikację był więc problemem, który należało rozwiązać. Stanowił bowiem barierę uniemożliwiającą edycję wydawnictwa. Dlatego wczesną wiosną 1991 r., w nowych warunkach społeczno-gospodarczych i ustrojowych, Zarząd Stowarzyszenia zwrócił się, licząc na pozytywny odzew, z gorącym apelem i serdeczną prośbą do władz wojewódzkich i miejskich, do zakładów pracy i instytucji, do indywidualnych osób znanych ze swych emocjonalnych związków z miastem o udział w sponsorowaniu wydawnictwa.
Dokument ten otworzył, jak się okazało, realną szansę na pozyskanie środków finansowych w odpowiedniej wysokości. W latach 1991-1993 na apel odpowiedziało kilkadziesiąt osób, kilka instytucji i zakładów pracy (listę wpłat zamieszczono na końcu omawianego tomu). Realizacja zamierzenia nie byłaby jednak możliwa bez zrozumienia i generalnego wsparcia finansowego ze strony władz gminy - Rady Miejskiej obu ostatnich kadencji oraz Zarządu miasta. To głównie dzięki środkom budżetowym Krosna zaplanowane przedsięwzięcie edytorskie mogło zostać zrealizowane.
W grudniu 1992 r. Stowarzyszenie, dysponując dotacją Rady Miejskiej (80 mln zł) oraz 16 milionami pozyskanymi dzięki prowadzonej akcji, zawarło wstępną umowę z Fundacją Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi w Krośnie na druk wydawnictwa w nakładzie 5 tysięcy egzemplarzy i objętości ok. 400 stron maszynopisu. Za posiadane środki postanowiono zakupić papier.
W roku następnym - w związku z przejęciem przez władze Krosna roli głównego sponsora - Rada Miejska uchwaliła kolejną dotację (150 mln zł). Równocześnie zlecono, by Stowarzyszenie koniecznie negocjowało tańsze warunki druku oraz zweryfikowało zawartość książki. W związku z tym Stowarzyszenie zwróciło się do czterech wydawnictw, prosząc o sporządzenie wstępnych kosztorysów. Zespół redakcyjny z prof. dr. Stanisławem Cynarskim wybrał początkowo Drukarnię Narodową w Krakowie proponującą najtańszy kosztorys, a Komisja Kultury Rady Miejskiej dała pozytywną opinię na temat treści merytorycznej tomu. W grudniu 1993 r. P. P. Krajowa Agencja Wydawnicza zaoferowała jednak niższe koszty druku. Dlatego w lutym 1994 r. Stowarzyszenie postanowiło zlecić rzeszowskiemu Oddziałowi KAW druk wydawnictwa i podpisało z nim umowę. Przyjęto, że pozycja w nakładzie 3 tysięcy egzemplarzy winna być wydrukowana do 15 grudnia 1994 . Postanowiono też skrupulatnie realizować harmonogram działań zaproponowany przez redaktora pozycji Zygmunta Klatkę.
Wiosną 1994 r., po przekazaniu wydawnictwu kompletu artykułów (doszli nowi autorzy i nowe tematy), zdjęć oraz projektu obwoluty autorstwa Ewy Cisowskiej, rozpoczęto prace językowo-redakcyjne i techniczne. W sierpniu całość tekstów znalazła się w fotoskładzie drukarskim. W związku ze wzrostem kosztów wydania książki, latem podjęto w Krośnie decyzję o zmniejszeniu nakładu do 2 tysięcy egzemplarzy. Z końcem sierpnia wydawnictwo przesłało pierwsze odbitki szpaltowe do korekty naukowo-autorskiej, które następnie sukcesywnie spływały do października. Druga korekta była gotowa w listopadzie. Już jednak w połowie tego miesiąca, z powodu opóźnień wynikłych w trakcie prac redakcyjno-korektorskich, wiadomo było, że grudniowy termin ukazania się pozycji jest nieaktualny. W grudniu 1994 r., z powodu wzrostu kosztów papieru i energii, podniesione zostały koszty wydania pozycji o 20 mln złotych. Także tym razem, w wyniku podjętych starań, kwotę tę przekazał Stowarzyszeniu Zarząd miasta.
W styczniu 1995 r. wydawnictwo przesłało do Krosna odbitki ozalidowe do ostatecznego sprawdzenia i podpisania druku. Niestety, konieczne poprawki raz jeszcze opóźniły prace. Dopiero w marcu nastąpiło podpisanie pozycji do druku. Skład i montaż wykonało wydawnictwo "Mitel" w Rzeszowie, natomiast druk i oprawę (od kwietnia) Przedsiębiorstwo TECHGRAF w Łańcucie.
Całe przedsięwzięcie, szczęśliwie doprowadzone do końca, wymagało poważnego wysiłku, nie tylko finansowego. Świadczy o tym pokaźna korespondencja, narosła zwłaszcza w ostatnim roku. Ze strony Stowarzyszenia prowadził ją prezes Adolf Marczak z wiceprezesem Marianem Terleckim. Książka zawiera 32 arkusze wydawnicze, czyli 520 stron tekstów w maszynopisie (bez indeksów i spisu ilustracji). Znalazło się w niej ponadto 109 zdjęć i reprodukcji, tabel oraz map i planów.
* * *
Zawartość rzeczową wydawnictwa tworzy 16 artykułów. Zróżnicowane tematycznie i chronologicznie, swą treścią koncentrują się głównie na historii Krosna i regionu w naszym stuleciu.
Tom otwiera obszerne opracowanie Władysława Lubasia Nazwy miejscowe województwa krośnieńskiego. W formie popularnonaukowej uwzględniono w nim ok. 600 nazw miejscowych, zinterpretowanych w poziomie znaczeniowo-formalnym.
Czasów średniowiecza dotyczy praca zmarłego przed rokiem profesora UJ Stanisława Gawędy Rozwój latyfundium Kamienieckich i ich rola polityczna do początków XVI wieku. Autor zawarł w niej szereg mało znanych informacji biograficznych o członkach rodu, którego centrum stanowił zamek Kamieniec w Odrzykoniu.
Tematykę XIX-wieczną rozpoczyna praca Tomasza Gąsowskiego Ze studiów nad urbanizacją Podkarpacia w XIX wieku, w której autor przedstawił procesy urbanizacyjne na tle sytuacji ekonomiczno-społecznej Galicji. Ciekawe odniesienia znajdujemy w niej także do Krosna, wówczas małego i dość wolno rozwijającego się miasta. Natomiast Stanisław Cynarski w I części pracy Zmiany w zabudowie miast podgórskich w XIX wieku zajął się Jasłem, charakteryzując socjotopografię tego ośrodka, głównie w I połowie XIX w.
W zagadnienia przemysłu naftowego wprowadza czytelnika Zdzisław Wójcikiewicz szkicem "Górnik" - pierwsze czasopismo naftowe. Autor omówił w nim profil i zawartość periodyku, który ukazywał się w Gorlicach w latach 1882-1886. Z problematyką tą koresponduje cenne studium Pisarstwo polskie o początkach przemysłu naftowego w Galicji, którego autorem jest Aleksander Zyga, krakowski historyk literatury. W oparciu o szeroką bazę źródłową przekazał ciekawe i mało znane informacje mówiące o gorączce naftowej. Dotknęła ona także środowisko literatów, m.in. krośnianina Franciszka Pika - Mirandolę.
Ściśle krośnieńską tematykę znajdujemy w artykule Beaty Łopatkiewicz Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Krośnie w latach 1892-1914, będącym zarysem historii tej prężnej organizacji paramilitarnej w naszym mieście. Dowiadujemy się z niego o bogatej ofercie programowej Towarzystwa skupiającego wielu znanych krośnian. Także szkic Andrzeja Kosieka Uroczystość kościuszkowska w Krośnie w 1894 roku, oparty na źródłach miejskich i prasie galicyjskiej, ukazuje koloryt znaczącego epizodu w wymiarze patriotycznym, który w kontekście wydarzeń rocznicowych spełnił ważną rolę.
W zagadnienia polityczne w historii regionu wprowadzają prace Jarosława Moklaka Życie polityczne i religijne ludności łemkowskiej powiatu krośnieńskiego w latach 1918-1939 (na tle całego regionu) oraz Eugeniusza Michalczyka Strajk chłopski w Dukli w 1937 roku. Pierwsza z nich dotyczy mało dziś znanych zagadnień, które miały związek z południowymi terenami regionu. W pracy poświęconej strajkowi dukielskiemu znajdujemy natomiast barwnie scharakteryzowaną sytuację strajkową także w Krośnie oraz atmosferę sierpniowych dni w naszym mieście, opartą na relacjach uczestników wydarzeń.
Szczególnie bogate faktograficznie i interesująco napisane jest opracowanie Stanisława Dąbrowy-Kostki "Burza" na Podkarpaciu. Jego autor, uczestnik walk w regionie oraz znany badacz problematyki okupacyjnej, po raz pierwszy dał tak pogłębiony i obszerny obraz działań partyzanckich Armii Krajowej. Tematykę tę uzupełnia studium Stanisława Fryca Z dziejów konspiracji AK na lotnisku w Krośnie, analizujące i dokumentujące sytuację w tym ważnym i newralgicznym dla Niemców miejscu na przestrzeni lat 1939-1945. Kontynuację tematyki dotyczącej krośnieńskiego lotniska podjął Józef Kusiba w popularnie nakreślonym szkicu Z kart historii lotnictwa i Aeroklubu Podkarpackiego w Krośnie. Autor zaprezentował w nim ludzi i wydarzenia w okresie ponad 60. lat istnienia lotniska.
Dziejów sztuki dotyczy szkic Zdzisława Gila Problemy konserwatorskie kaplicy Oświęcimów w Krośnie, w którym na tle losów kaplicy i ogólnego obrazu jej walorów artystycznych autor omówił kompleksowe prace konserwatorskie prowadzone przy wystroju sztukatorskim i obrazach, głównie w latach 80. XX w. Cenne, pogłębiające i uzupełniające wiedzę o dziejach artystycznych Krosna jest studium Mariana Huberta Terleckiego Seweryn Bieszczad - okresy jego twórczości. Znajdujemy w nim, ukazany na tle życia kulturalnego i artystycznego miasta, bogato udokumentowany źródłowo szkic biograficzny artysty wraz z prezentacją jego dorobku twórczego.
Tom zamyka refleksyjny i retrospektywny artykuł Zdzisława Łopatkiewicza Trzydzieści pięć lat Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, będący pierwszą próbą omówienia w zarysie wybranych zagadnień z działalności Stowarzyszenia w latach 1958-1993. Autor skoncentrował się głównie na charakterystyce niektórych, głównie już nieżyjących, działaczy oraz zobrazował ogólnie problemy, którymi zajmowało się Stowarzyszenie w Krośnie, Krakowie, Warszawie i Wrocławiu.
Pełna nota bibliograficzna tomu: Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. S. Cynarskiego, t. 3, Rzeszów 1995, ss. 435, il., indeksy
Reedycja za: A. Kosiek, Z dziejów Krosna, "Kurier Krośnieński" nr 7/47 z 26 lipca 1995, s. 3.
« poprzednia | następna » |
---|