Na półki księgarskie, a tym samym do rąk zainteresowanych czytelników, trafia w tych dniach zapowiadany i oczekiwany od szeregu miesięcy tom czwarty wydawnictwa Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu. Los chce, że z racji szczególnej pory grudniowej jawi się on także jako miły gość, wszak nosi postać upominku świąteczno-noworocznego. Podobnie jak tomy poprzednie, ukazuje się staraniem Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. W ten sposób organizacja szczęśliwie finalizuje swoje najważniejsze - realizowane w ostatnim okresie - przedsięwzięcie programowe.
Sygnalizując tę nowość wydawniczą wypada przypomnieć, że dwa pierwsze tomy Studiów ukazały się już dość dawno pod redakcją prof. Józefa Garbacika z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przed trzydziestu laty (1972-1973) wydała je krakowska oficyna PWN. Stanowiąc wówczas zwartą całość o charakterze monograficznym (łącznie 26 artykułów problemowych, uzupełnionych słownikiem geograficzno-historycznym, wzbogaconych wyborem źródeł i opracowań oraz indeksami nazw i nazwisk), oba tomy były głównie owocem pracy badawczej reprezentantów krakowskiego środowiska naukowego.
Natomiast w tomie trzecim, wydanym przed siedmioma laty (1995) przez rzeszowski Oddział KAW, dorobek badawczy historyków krakowskich uzupełniono także artykułami stanowiącymi efekt wysiłku twórczego krośnieńskich regionalistów. W zakresie prezentowanych treści (17 artykułów; indeksy) zawartość merytoryczna tego tomu była - z racji zróżnicowanej problematyki - wzbogaceniem dokumentacji, która wcześniej nie znalazła odzwierciedlenia w badaniach nad przeszłością miasta i regionu. Także przyjęty w nim układ treściowo-chronologiczny per analogiam znalazł obecnie odbicie w tomie czwartym, który przygotowano pod redakcją prof. Franciszka Leśniaka z Akademii Pedagogicznej w Krakowie. Tom ten, w dowód uznania dla dorobku badawczego i przez lata świadczonej krośnianom pomocy, poświęcono pamięci prof. Stanisława Cynarskiego (1923-1996) z UJ, znawcy historii Krosna i regionu, długoletniego członka Stowarzyszenia. Pod jego pieczą i naukową redakcją powstawał trzeci tom Studiów.
* * *
Jak świadczy dokumentacja korporacji, zadanie przygotowania i wydania tomu czwartego włączono jeszcze 21 IX 1996 r. do uchwały Walnego Zebrania Stowarzyszenia. Jesienią tego roku konkretne ustalenia przyjęto do planu pracy na 1997 r. Wstępnie nakreślono wtedy i przyjęto zakres tematyczny tomu, zredagowano uwagi dla autorów, powołano komitet redakcyjny. Następnie podjęto działania w celu ustalenia autorów tekstów, nawiązano z nimi kontakty i niebawem podpisano część umów. Zadanie to - mimo kilkakrotnej zmiany i przesuwania terminów ostatecznego ukończenia prac - udało się zrealizować szybciej, niż zabezpieczyć i zgromadzić potrzebne środki finansowe. Prowadzone bowiem rozmowy, zabiegi i starania oraz kierowane pisma nie dawały w latach 1999-2000 spodziewanych efektów. Na liczne wtedy apele - napisał Marian Terlecki, prezes Stowarzyszenia - odpowiedziała tylko Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa "Jedność" w Krośnie, która w wyniku starań Stanisława Boczara, wpłaciła w formie darowizny 200 złotych.
Na początku 2001 r. wniosek Zarządu Stowarzyszenia uwzględniła Rada Miejska w Krośnie. Wpisana w budżecie kwota 10 tys. zł stanowiła jednak tylko część potrzebnych środków. Ponieważ w komplecie zgromadzono już wówczas artykuły i materiały źródłowe, tworzące zawartość tomu (łącznie 13 prac), 6 IX 2001 r. Zarząd podjął decyzję o wykonaniu makiety typograficznej. Redakcji technicznej i składu książki podjął się Tadeusz Łopatkiewicz. Zlecona praca była gotowa dwa miesiące później. Jednakże na druk i oprawę tomu potrzeba było nadal blisko 30 tys. zł. W tej sytuacji, równolegle z włączeniem środków własnych pozyskanych ze sprzedaży wydawnictw oraz niewielkich darowizn od członków, Stowarzyszenie zdecydowało się gromadzić przedpłaty w celu uzupełnienia potrzebnej kwoty. W gronie wpłacających najliczniejszą grupą byli kolejno członkowie korporacji z Krosna, Krakowa i Wrocławia; wpłat dokonało także kilka instytucji. Duże zrozumienie dla potrzeby ostatecznego sfinalizowania przedsięwzięcia wykazał Zarząd miasta Krosna z b. prezydentem Romanem Zimką oraz Rada Miasta Krosna III kadencji z jej przewodniczącym Łukaszem Zborowskim. Przyjęty wiosną br. zapis w uchwale budżetowej o przyznaniu dotacji w wysokości 25 tys. zł zdecydował, że trud społeczników uwieńczony został sukcesem. Jednak przekazanie środków (wraz ze spisaniem umowy z gminą), które umożliwiło ogłoszenie przetargu, wybór oferenta na podstawie ustawy o zamówieniach publicznych i zlecenie druku, nastąpiło dopiero w listopadzie 2002 r.
Wydania tomu na najkorzystniejszych warunkach podjęło się krośnieńskie Wydawnictwo RUTHENUS Rafała Barskiego. Druk i twardą oprawę wykonał Zakład Graficzny COLONEL w Krakowie (format B5, nakład 2 tys. egz.). Tom liczący 496 stron (z indeksami - geograficznym, nazwisk) zawiera także 95 opatrzonym spisem ilustracji.
* * *
W nocie Od redakcji, która wprowadzając w zbiór studiów i materiałów źródłowych akcentuje ich wartość poznawczą i dokumentacyjną, czytamy m. in., że tom ukazuje się dzięki zbiorowemu wysiłkowi wielu ludzi dobrej woli, w gronie autorskim gromadząc osoby pragnące podzielić się swymi doświadczeniami na temat historii owej "małej Ojczyzny". Nawiązują one do dorobku wielu pokoleń historyków regionalistów, z księdzem Władysławem Sarną na czele, który już przed stuleciem podkreślał edukacyjny charakter tego rodzaju dokonań.
Tom otwiera obszerne i interesujące z wielu względów opracowanie znawcy dziejów miasta w dobie odrodzenia prof. dra hab. Franciszka Leśniaka Duchowni i mieszczanie w Krośnie w XVI i pierwszych dziesięcioleciach XVII wieku. W oparciu o bazę źródłową, jaką są bezcenne księgi miejskie, rzuca ono światło na rolę duchowieństwa i "rząd dusz" nad mieszkańcami, ukazuje postawy mieszczan wobec Kościoła oraz wzajemne między nimi stosunki, omawia życie religijne i rolę bractw, odsłania dane o uposażeniu i gospodarce instytucji kościelnych. Ważne porządkująco - dokumentacyjne znaczenie pełni także szereg tabel zawierających ciekawe informacje.
Czasów dawnego Krosna sięga również źródłowo udokumentowany (archiwalia z Rzymu, Wiednia, Krakowa, Wrocławia) artykuł ks. prof. dra hab. Ludwika Grzebienia SJ Jezuicka bursa muzyczna w Krośnie 1647-1773. Autor, omawiając nieznany fragment ważnego pola działania zakonu, jakim było szkolnictwo, wskazał na element nieodłączny w każdej szkole jezuickiej. Była nim zawsze bursa muzyczna. Zwróciwszy uwagę na jej powstanie, zarząd i organizację, wymienił muzyków, omówił uposażenie, dochody i wydatki oraz lokal z wyposażeniem, a także scharakteryzował działalność bursy.
Odległa przeszłość miasta znalazła specyficzne odbicie w pracy mgr. Antoniego Bosaka Rynek krośnieński w kontekście rozplanowania starego miasta - wybrane zagadnienia urbanistyczne w świetle dotychczasowych badań. Autor, zajmując się ciekawą problematyką kompozycji urbanistycznej krośnieńskiej starówki, jej rozplanowania i zabudowy, zwrócił uwagę na znaczenie analizy pomiarowej, będącej istotnym narzędziem badawczym. Posługując się sznurem jako jednostką miary, zbudował siatkę kwadratów i wskazał na istniejącą - jego zdaniem - dwoistość planistyczną struktury starego miasta w jego części południowej i północnej. Może ona świadczyć o dwufazowości procesu kształtowania się miasta lokacyjnego. Bosak poruszył także szereg innych wątków, sygnalizując zjawiska trwale zapisane w planie miasta.
Inny, zdecydowanie późniejszy, choć pokrewny, wątek badawczy, będący obrazem i analizą procesu rozwojowego miasta, szeroko opisała i scharakteryzowała mgr Barbara Sanocka z Krakowa. Autorka bogatego poznawczo studium Architektura willowa Krosna pierwszej połowy XX wieku na tle gospodarczego, kulturalnego i urbanistycznego rozwoju miasta sięgnęła do zróżnicowanych informacji źródłowych i ustaliła m.in., że większość aktywnie pracujących w mieście architektów, których sylwetki i działalność scharakteryzowała, wywodziła się z Krakowa. Omawiając poszczególne przykłady jednorodzinnej architektury mieszkaniowej, będącej często strojnymi i efektownymi inwestycjami, wyodrębniła i zaprezentowała kilka grup domów i willi znamionujących się różnorodnością form i stylów (np. "domy w ogrodzie", wille z kręgu "malowniczego eklektyzmu", półmodernizmu, neoklasycyzmu, historyzmu, funkcjonalizmu).
W kolejnym, korespondującym czasowo i tematycznie, artykule Materiały do historii architektury i budownictwa oraz konserwacji zabytków Krosna i okolicy na przełomie XIX i XX wieku w zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie jego autor, wywodzący się z Jasła historyk sztuki mgr Andrzej Laskowski, zwrócił uwagę na szereg wybranych a ciekawych wątków z kręgu spraw budowlano-gospodarczych, ochrony zabytków i prac konserwatorskich. Sygnalizując je, wskazał przede wszystkim na niezmierne bogactwo materiałów źródłowych, które pozostają w zasobach lwowskiego archiwum do dyspozycji, rozpoznania i przeanalizowania przez badaczy regionalistów.
Skróconą i przeredagowaną wersję swojej pracy magisterskiej ogłosiła w zbiorze mgr Kazimiera Żołna. Jej obszerne studium - W służbie "Bogu i Ojczyźnie". Kościół Zgromadzenia Księży Michalitów w Miejscu Piastowym - poświęcone jest historii powstania, architekturze (opis, projekty i zmiany realizacyjne, analiza stylistyczna) oraz innym wątkom ideowo-patriotycznym świątyni "na górce". Ten obiekt sakralny, zaprojektowany przed wojną przez prof. Politechniki Lwowskiej Jana Sas Zubrzyckiego, w którego wnętrzu umieszczony jest obecnie grobowiec z doczesnymi szczątkami sługi Bożego ks. Bronisława Markiewicza, urasta do roli lokalnego sanktuarium maryjnego, ściągającego do siebie rosnące rzesze pątników.
Poruszoną w tomie problematykę ekonomiczną przybliża wyczerpująca rozprawa Paulińskie folwarki w Długiem i Żarnowcu - nieznane karty osiemnastowiecznej historii gospodarczej regionu krośnieńskiego pióra mgr. Tadeusza Łopatkiewicza z Krosna oraz materiał źródłowy Inwentarz klucza myscowskiego z 1758 roku, ogłoszony przez krakowskiego badacza dr. Franciszka Zacnego. Zagadnienia przedstawione przez Łopatkiewicza oparte zostały na ponownym przebadaniu przez niego jasnogórskich archiwaliów paulińskich z lat 1735-1753, dzięki czemu autor na nowo odczytał, a także szeroko i ciekawie zinterpretował, inwentarze i lustracje obu folwarków. Natomiast opublikowanie przez Zacnego inwentarza klucza z Myscowej, znajdującego się w XVIII w. w rękach Lubomirskich, stało się możliwe dzięki zachowanej oblacie dokumentu. Inwentarz - pisze autor - jest szczególnie ciekawy ze względu na teren, stanowiący specyficzną enklawę kulturowo-wyznaniową dawnej ziemi krośnieńskiej.
Tematykę poświęconą postaciom związanym z regionem i zasłużonym dla niego w większym lub mniejszym stopniu znajdujemy w pracach trzech autorów. Otwiera ją opracowanie krośnieńskiego regionalisty mgr. Mariana Huberta Terleckiego Kadra wojskowa powstania styczniowego związana z Krosnem i regionem - życie, walka, praca i działalność. Autor scharakteryzował w nim sylwetki sześciu wojskowych: gen. Antoniego Jeziorańskiego (związki z Krosnem w 1848 r.), właściciela Żarnowca płk. Wojciecha hr. Komorowskiego, pracownika kopalni ropy naftowej w Bóbrce kpt. inż. Henryka Waltera, kpt. Felicjana Milerowicza z Klimkówki, por. Stanisława hr. Załuskiego z Iwonicza oraz właściciela Moderówki ppor. Augusta Korczak Gorayskiego. Z kolei historyk literatury i muzeolog mgr Zdzisław Łopatkiewicz z Jedlicza omówił Lata Żarnowieckie w twórczości i działalności Marii Konopnickiej. Jego rzetelne, oparte na źródłach i ciekawie napisane studium jest cennym dopełnieniem naszej wiedzy o pisarce. Natomiast krośnianin mgr Stanisław Pomprowicz opracował poszerzoną o nowe szczegóły notę biograficzną Generał broni Stanisław hr. Szeptycki 1867-1950 (losy jego życia wiążą się z Korczyną).
Omawiany tom zamykają dwa retrospektywne opracowania dotyczące historii korporacji. Związani z organizacją długimi latami czynnej działalności autorzy tekstów - Andrzej Kosiek (Działalność Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Krośnieńskiej w latach 1958-1973) i Zdzisław Łopatkiewicz (Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w okresie 1973-1998) przygotowali je na okoliczność jubileuszu, który obchodzono w 1998 r., w związku z 40. rocznicą powstania Stowarzyszenia.
Pełna nota bibliograficzna tomu: Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. F. Leśniaka, t. 4, Krosno 2002, ss. 496, il., indeksy, ISBN 83-910572-0-8
Obwolutę proj. Ewa Cisowska (rys. z fragmentem rynku wyk. na podst. fotografii Jana Paczosińskiego z lat. 80. XIX w. - w zbiorach Muzeum Podkarpackiego)
Reedycja za: A. Kosiek, Studia - tom czwarty, "Kurier Krośnieński", nr 14/139 z 18 grudnia 2002, s. 4.
« poprzednia | następna » |
---|