|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 listopada 2023 r., w Akademii Górniczo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie, odbyło się drugie w bieżącym - 51 sezonie działalności, spotkanie Oddziału Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krakowie.
Otwierając spotkanie prezes dr inż. Stanisław Szafran podał smutną informację, że w dniu 7 października 2023 r. zmarł prof. dr hab. Jan Machnik - aktywny działacz Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, członek Zarządu Oddziału SMZK w Krakowie (od 1989 r.), Honorowy Członek SMZK, archeolog, wybitny znawca neolitu i epoki brązu w Polsce i Europie oraz związków kulturowych Europy ze strefą anatolijsko-kaukaską. Niezwykle sprawny organizator i kierownik wielu archeologicznych prac wykopaliskowych, których efektem było opublikowanie ponad 100 prac naukowych. Wyniki swoich prac prezentował również na posiedzeniach gremiów naukowych, a także wielokrotnie na spotkaniach Oddziału SMZK w Krakowie. Swoją wielką wiedzę przekazywał słuchaczom Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Rzeszowskiego, a także wykorzystywał ją w kierowaniu Instytutem Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk oraz współprzewodniczeniu Polską Akademią Umiejętności. Rodzina i przyjaciele pożegnali prof. Jana Machnika na mszy św. żałobnej celebrowanej w Kolegiacie Akademickiej w Krakowie w dniu 12 października, a ostatnie pożegnanie odbyło się w dniu 14 października na cmentarzu parafialnym w Lubli. Uczestnicy spotkania ze wzruszeniem wspominali spotkania ze zmarłym Profesorem, a Jego pamięć uczcili chwilą ciszy.
Programowym tematem spotkania była prelekcja mgr Doroty Janeczko poświęcona postaci Mikołaja Kopernika - jednego z najwybitniejszych polskich uczonych o rozległych zainteresowaniach naukowych, zawodowych, kulturalnych i społecznych (urzędnik, prawnik, lekarz, duchowny katolicki, zajmujący się także ekonomią, kartografią, strategią wojskową, filologią, matematyką i in.). Spośród licznych zainteresowań największą jego pasją badawczą była astronomia, którą zajmował się "hobbystycznie" w swoim prywatnym obserwatorium astronomicznym we Fromborku. Prowadzone tam badania i genialność umysłu doprowadziły go do sformułowania i przedstawienia światu rewolucyjnej wówczas teorii heliocentrycznej, która zmienił całe dotychczasowe postrzeganie świata.
Pretekstem przypomnienia wielkiego polskiego astronoma i jego dzieła była Uchwała Senatu RP z dnia 18 listopada 2022 r. ustanawiająca rok 2023 Rokiem Mikołaja Kopernika. W przyjętej Uchwale zapisano, że "Senat Rzeczypospolitej Polskiej przyjmując uchwałę w 550. rocznicę urodzin tego Wielkiego Polaka, chce po raz kolejny przypomnieć jego postać i zasługi, na stałe obecne w naszej społecznej świadomości", a ponadto Senat zwrócił się do "uczelni, szkół, organizacji społecznych i mediów o popularyzację postaci Mikołaja Kopernika, który nie tylko dokonał jednego z najważniejszych odkryć w historii ludzkości, ale zapoczątkował również rewolucję naukową, która zmieniła postrzeganie świata" oraz "…jest zaliczany do najwybitniejszych uczonych w historii świata, a jego nazwisko jest nierozerwalnie związane z jego Ojczyzną - Polską".
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu w rodzinie krakowskiego kupca Mikołaja i Barbary z Watzenrodów. Miał troje starszego rodzeństwa: brata Andrzeja (ur. ok. 1465 r.), siostry Barbarę (ur. ok. 1469 r.) oraz Katarzynę (ur. ok. 1471 r.). Prawdopodobnie Mikołaj Kopernik ukończył pierwsze nauki w szkole parafialnej przy kościele św. Janów w Toruniu. W 1483 r. zmarł jego ojciec, a wówczas opiekę nad rodzeństwem Koperników przyjął obdarzany licznymi godnościami kościelnymi wuj Łukasz Watzenrode - kanonik warmiński, a późniejszy biskup warmiński. Dzięki protekcji wuja Łukasza Watzenrodego, w 1491 r., Andrzej i Mikołaj Kopernikowie rozpoczęli studia w Akademii Krakowskiej, która miała wówczas swój okres świetności w zakresie nauk astronomiczno-matematycznych. Mikołaj podjął studia na wyższym stopniu nauczania tzw. quadrivium obejmującym arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę. Podczas studiów zapoznał się z wykładami najwybitniejszych wówczas przedstawicieli tzw. "krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej", którą reprezentowali: Marcin Król z Przemyśla, Marcin Bylica z Olkusza, Maciej z Miechowa, Jan z Głogowa, Wawrzyniec Korwin, a także Wojciech z Brudzewa. Na tym samym roku studiowali z Mikołajem: Paweł z Krosna, Piotr Tomicki, Bernard Wapowski z Radochoniec, z którym się przyjaźnił później przez wiele lat. Studia w Akademii Krakowskiej ukończył w 1495 r. nie uzyskując żadnego tytułu, gdyż mogłoby to utrudnić dalsze studia na uniwersytetach zagranicznych. Zapewne w czasie studiów otrzymał niższe święcenia kapłańskie, gdyż już 26 sierpnia 1495 r. został kanonikiem warmińskim.
Dzięki staraniom wspieranym przez wuja Łukasza Watzenrodego w 1496 r. podjął dalsze studia prawa kanonicznego na Uniwersytecie w Bolonii, a następnie w 1501 r. rozpoczął studia medyczne w Padwie, które ukończył w 1503 r. uzyskaniem doktoratu z prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze. Podczas studiów na uniwersytetach włoskich prowadził badania i obserwacje astronomiczne w Bolonii oraz w Rzymie.
Po powrocie do Polski osiadł u boku swojego wuja w Lidzbarku Warmińskim, gdzie został osobistym sekretarzem i lekarzem biskupa, a to wiązało się z uczestniczeniem w aktywnej działalności politycznej swojego protektora, w tym również m.in. z udziałem w zjazdach stanów Prus Królewskich w Elblągu, Malborku i Toruniu. Niezależnie swoich obowiązków pilnie pracował nad wynikami swoich badań astronomicznych oraz studiował dzieła filozofów starożytnych. Efektem tych prac było opracowanie pierwszego zarysu własnej teorii heliocentrycznej i ogłoszenie jej w 1512 lub 1513 roku pod tytułem "De hypothesibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus" ("Komentarzyk o hipotezach ruchów ciał niebieskich"). Niezależnie od prac nad zagadnieniami astronomicznymi przetłumaczył z greki na łacinę dzieło Teofilakta Symokatty "Listów obyczajowych, sielskich i miłosnych", które zostało wydane w 1509 r. w Krakowie. Tłumaczenie to zadedykował swojemu wujowi, okazując mu tym swoją wdzięczność za opiekę i wspieranie w studiach. Ponadto wykonując swoje obowiązki opracowywał wówczas mapy Prus i Warmii.
W 1513 r. Mikołaj Kopernik był oficjalnie zaproszony przez biskupa Pawła z Middelburga, reprezentującego kurię rzymską, do udziału w pracach nad reformą kalendarza juliańskiego. Projektem reformy złożonym przez Kopernika interesował się w 1516 r. papież Leon X.
W 1510 r. Kopernik przeniósł się do Fromborka, gdzie objął obowiązki kanclerza kapituły. Z ramienia kapituły od 1516 r. pełnił funkcje administratora dóbr kapitulnych z siedzibą w Olsztynie (lata 1516-1519 i 1520-1521), komisarza Warmii, a od 1523 r. generalnego administratora diecezji warmińskiej. Do jego obowiązków należało wówczas m.in. sporządzanie map, we współpracy z Aleksandrem Scultetim i prawdopodobnie z Bernardem Wapowskim. W tym czasie Warmia niszczona najazdami Krzyżaków była dotknięta kryzysem gospodarczym, rosła inflacja, pieniądz był fałszowany, mnożyły się inne oszustwa. W takich warunkach ujawniły się talenty ekonomiczne Mikołaja Kopernika, który dla ratowania gospodarki Warmii przedłożył projekt reformy monetarnej. W latach 1517-1526 napisał trzy wersje pracy dotyczącej teorii pieniądza, w których dowodził, że "gorszy pieniądz wypiera lepszy". Sformułowane w tych traktatach prawo jest dziś określane prawem Kopernika-Greshama.
Jednak największym osiągnięciem Mikołaja Kopernika, zapewniającym mu godne miejsce w historii nauki, nad którym pracował szczególnie intensywnie w latach 1514 - 1530, było sformułowanie i ogłoszenie drukiem teorii heliocentrycznej, w dziele "De revolutionibus ("O obrotach"). Inspiracją do badań astronomicznych prowadzonych szczególnie intensywnie we Fromborku, w obserwatorium urządzonym w nabytej wieży w północno-zachodniej części obwarowań miasta, były zapewne głębokie studia różnych starożytnych myślicieli, którzy formowali inne obrazy świata niż geocentryczne, dopuszczali możliwość ruchów Ziemi i spoczynku Słońca. Te zagadnienia były podnoszone m.in. w starożytności przez pitagorejczyków i w późnym średniowieczu przez scholastyków ze szkoły Jana Burydana, a Alma Mater Kopernika w Krakowie była centrum burydanizmu. Po opracowaniu dzieła Kopernik zastanawiał się w jakiej postaci ma swoje myśli przekazać światu, ale do opublikowania pracy nakłonił go przybyły do Fromborka (1539) z Wittenbergi, niemiecki astronom i matematyk Georg Joachim von Lauchen, zwany Retykiem, który po przestudiowaniu rękopisu dzieła Kopernika opracował w porozumieniu z autorem jego skrót i opublikował pt. "De libris revolutionum Copernici narratio prima" ("Relacja pierwsza z ksiąg O obrotach Mikołaja Kopernika") w Gdańsku w 1540 r. i w Bazylei w 1541 r. ).
Natomiast rękopis dzieła "O obrotach" opatrzony Listem dedykacyjnym Kopernika do papieża Pawła III został przekazany do druku w Norymberdze w 1541 r. i opublikowany w 1543 r. Jednak przygotowujący dzieło do druku luterański teolog Andrzej Osiandr, wprowadził bez wiedzy autora wiele zmian, a w tym przedmowę Kopernika zastąpił własnym, nie podpisanym tekstem, przedstawiającym teorię Kopernika jako hipotezę, oraz rozszerzył tytuł dzieła na "De revolutionibus orbium coelestium" ("O obrotach sfer niebieskich").
Wydane dzieło spotkało się z wielkim zainteresowaniem uczonych, co wyraziło się następnymi jego wydaniami (w Bazylei 1566 i w Amsterdamie w 1617 roku). Ale również szybko stało się przedmiotem ostrej krytyki, a nawet szyderstw, początkowo ze strony teologów protestanckich (Marcina Lutra, Filipa, Melanchtona ), a później również kościoła katolickiego, skutkiem czego w 1616 r. dzieło zostało wpisane do Index librorum prohibitorum (Indeks ksiąg zakazanych), skąd wykreślone zostało oficjalnie dopiero w 1758 r.
W grudniu 1542 r. astronom doznał udaru mózgu w wyniku czego zmarł 21 maja 1543 r. we Fromborku. Według legendy wydrukowane dzieło dotarło do niego w ostatnim dniu jego życia.
Przez prawie pięć wieków dzieło Mikołaja Kopernika wzbudzało podziw i uznanie, a badania następnych uczonych potwierdzały jego słuszność oraz je uzupełniały i rozwijały. Dziś pamiątki i dokumenty działalności Mikołaja Kopernika gromadzą liczne muzea, m.in. w Toruniu, we Fromborku, w Warszawie oraz są chluba zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, a dwuwiersz Jana Niepomucena Kamińskiego i opublikowany w 1828 r. "Wstrzymał słońce, ruszył ziemię. Polskie go wydało plemię" wyraża najkrócej istotę dzieła wielkiego polskiego astronoma. Wyrazy wdzięczności i pamięci o wielkim polskim uczonym są również zaznaczone licznymi publikacjami, pomnikami, tablicami, nazwami instytucji, ulic oraz obchodami rocznicowymi.
Autograf dzieła po zmianie wielu właścicieli, wrócił do Polski w 1956 r. i jest pieczołowicie przechowywany w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Składa się on z 6 ksiąg. Pierwsza podaje uzasadnienie centralnego położenia Słońca oraz potrójnego ruchu Ziemi, uzupełnione wykładem trygonometrii płaskiej i sferycznej oraz wyliczoną przez Kopernika tablicą dziesiętnej funkcji sinus. Księga druga obejmuje astronomię sferyczną oraz katalog gwiazd. W księdze trzeciej przedstawił Kopernik teorię precesji, księga czwarta zawiera teorię ruchu Księżyca i omówienie metod obliczania zaćmień, natomiast księgi piąta i szósta podają teorię ruchu planet.
Uczestnicy spotkania z wielkim zainteresowaniem wysłuchali prelekcji, a niektórzy w dyskusji wyrażali własne uwagi do tematu prelekcji.
Mgr Dorota Janeczko - naukę zdobywała w Szkole Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącym im. M. Konopnickiej w Jedliczu (matura w 1971 r.). Ukończyła studia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego uzyskując dyplom magistra w zakresie filologii serbochorwackiej. Pracę zawodową podjęła w 1977 r. w Zakładzie Historii Języka Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie. W 1988 r. po egzaminie przed Komisją Egzaminacyjną dla Dyplomowanych Pracowników Dokumentacji Naukowej PAN uzyskała dyplom z tej dziedziny. W latach 2004-2020 prowadziła lektoraty z języka polskiego w Szkole Medycznej dla Obcokrajowców Collegium Medicum UJ. W 2012 r. przeszła na emeryturę. Aktywnie uczestniczy w działalności Oddziału SMZK w Krakowie.
Odwiedź nas na FB
Google