Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej

  • Zwiększ rozmiar czcionki
  • Domyślny  rozmiar czcionki
  • Zmniejsz rozmiar czcionki

Najnowsze ustalenia chronologiczne i fundatorskie w zakresie drewnianej architektury kościelnej XV wieku w Polsce południowo-wschodniej

Email Drukuj PDF
(2 głosów, średnia ocena: 5.00 na 5)

 

01 W czwartek 13 lutego odbył się, zorganizowany przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, wykład dra Piotra Łopatkiewicza na temat "Najnowsze ustalenia chronologiczne i fundatorskie w zakresie drewnianej architektury kościelnej XV wieku w Polsce południowo-wschodniej". Czytelnia główna Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej zgromadziła pokaźne grono słuchaczy zainteresowanych tą problematyką zabytkoznawczą. W toku wykładu Autor - na podstawie swych wieloletnich badań terenowych i studiów gabinetowych - przedstawił kilkanaście istotnych konkluzji oraz wniosków naukowych w tym zakresie.

02 Fenomen małopolskiego kościoła drewnianego konstrukcji zrębowej, realizowanego od lat 40-tych XV w. - na ogół w systemie wieźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowym, rzadziej bez zaskrzynień, ale z bocznymi aneksami transeptowymi (m.in.: kościoły w Humniskach i Frysztaku) - w wymiarze technologicznym wiązać należy z ciesielstwem miejskim, które za panowania Kazimierza Jagiellończyka osiągnęło swój najwyższy poziom.

Nieprzypadkowe skupiska zachowanych, bądź znanych ze źródeł budowli tego typu, zlokalizowane w sąsiedztwie kilku najważniejszych ośrodków miejskich Małopolski i zachodnich krańców województwa ruskiego, wskazują na kluczową rolę w tym względzie warsztatów budowlanych działających w takich miastach jak: Kraków, Nowy Targ, Bochnia, Tarnów, Biecz, zaś na wschodnich kresach Małopolski - przede wszystkim w Krośnie.

03 W wymiarze tym późnośredniowieczny kościół drewniany w Małopolsce jawi się obecnie jako cywilizacyjny i technologiczny wytwór, pozostający w orbicie ekspansji dobrze rozwiniętych ośrodków miejskich. Kościoły drewniane konstrukcji zrębowej, których lite ściany wiązane były w węgłach na zamki ciesielskie bez ostatków i czopy kryte, więźba dachowa zaś konstruowana była każdorazowa z więzarów storczykowych, stabilizowanych ramą usztywnienia wzdłużnego i zaczepami pod gzymsem okapowym, uznać należy na gruncie historii architektury drewnianej za zjawisko całkowicie elitarne. Budowle tego typu wznoszone były zwłaszcza w miastach oraz wsiach lokowanych na prawie niemieckim i zasiedlonych osadnikami niemieckimi.

04 Nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne, które pozwoliły tym budowlom przetrwać bez trudu ponad pół tysiąca lat, należy dziś uznać za cywilizacyjny i technologiczny import z niemieckojęzycznych obszarów zachodniej Europy i na gruncie administracyjno-prawnym przyrównać do znaczenia, jakie w tej części kontynentu miało dla osadnictwa prawo magdeburskie. Badania dendrochronologiczne prowadzone w ostatnich latach, choć wciąż jeszcze niepełne, pozwalają gruntownie przeformować budowaną przez lata chronologię najstarszych małopolskich świątyń drewnianych. W ich świetle dwa kościoły, uznawane jeszcze do niedawna za najstarsze (Haczów - schyłek XIV wieku? oraz Humniska - 1409), okazały się budowlami znacznie młodszymi (Haczów 1459; Humniska 1462). Kościół w Domaradzu, datowany dotychczas na schyłek wieku XV, w świetle analiz dendrochronologicznych okazał budowlą wzniesioną co najmniej pół wieku wcześniej, bowiem już w latach 1443-1444. Jest to w chwili obecnej najstarsza małopolska świątynia drewniana!

05 Nowe ustalenia chronologiczne rzucają istotne światło na zagadnienie fundatorskie. Pośród kluczowych fundatorów świątyń drewnianych we wsiach biskupich, położonych w najbliższych okolicach Krosna, wskazać można biskupa Piotra Chrząstowskiego h. Kościesza (1436-1452), z którego inicjatywy - jak się zdaje - powstać musiały najwcześniejsze kościoły więźbowo-zaskrzynieniowe: w Brzozowie (spalony 1657), Równem (zburzony ok. 1905) i Domaradzu (zachowany, jednak gruntowanie przebudowany w końcu XIX wieku). Działania Chrząstowskiego skutecznie kontynuował jego bezpośredni następca - bp Mikołaj Błażejowski h. Odrowąż (1452-1474), którego uznać można za fundatora kościołów: w Bliznem (lata 60-te XV w.), Golcowej i Lubatowej (oba ok. roku 1470).

Inicjatywy fundatorskie w zakresie drewnianej architektury kościelnej podejmowane były także przez najzamożniejszych przedstawicieli rycerstwa. W grupie tej na pierwszym miejscu wskazać należy rodzinę Kamienieckich h. Pilawa (przede wszystkim Henryka Kamienieckiego oraz jego synów: Mikołaja, Marcina, Jana i Klemensa), fundatorów kościołów w Odrzykoniu, Komborni i Jasienicy.

00 txt Kościół we Frysztaku (zburzony w 1924) wiązać można z działalnością fundatorską Mikołaja Frysztackiego h. Radwan, kościół w Klimkówce (zburzony w poł. wieku XIX) najpewniej z fundacją Andrzeja Sienińskiego h. Dębno, zaś kościół w Humniskach z patronatem Jerzego Humnickiego.

Kościoły w dwóch wsiach królewskich w okolicach Krosna: w Haczowie (ok. 1459) oraz Iwoniczu (ok. 1464), między innymi ze względu na skalę założeń i poziom detalu architektonicznego, łączyć można w fundacjami samego króla Kazimierza Jagiellończyka, które w Haczowie per procura realizował w imieniu monarchy rajca krośnieński Mikołaj Klukwicz - właściciel wójtostwa haczowskiego, zaś w Iwoniczu Marcin vel Marcisz Iwaniecki - ówczesny posiadacz tej wsi.

06 Królewską fundacją (prowadzoną być może nawet z inicjatywy samego Kazimierza Wielkiego) był najpewniej kościół w Krościenku Wyżnym, nieopodal Krosna, wzniesiony najprawdopodobniej jeszcze w 3. ćwierci XIV wieku, gruntownie rozbudowany i przebudowany w wieku XVII (zburzony w roku 1911). Świątynia ta, wniesiona z półokrąglaków, a nie z popularnej od pocz. XV wieku jodłowej kantówki, reprezentowała inny, wcześniejszy etap rozwoju drewnianej architektury kościelnej w Małopolsce. Została zbudowana w okresie, w którym system wieźbowo-zaskrzynieniowy-zaczepowy nie był jeszcze znany i stosowany. Do roku 1911 kościół w Krościenku stanowił - jak się zdaje - ostatni już, całkowicie archetypiczny przykład rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych stosowanych z powodzeniem w małopolskiej drewnianej architekturze kościelnej okresu ostatnich Piastów.

Wykład dra Piotra Łopatkiewicza był bardzo starannie i bogato ilustrowany komputerową prezentacją wyświetlaną na ekranie. Po wykładzie Autor odpowiadał na pytania słuchaczy.  

    

Fotografował: Krzysztof Urbanek

 
 

 
Autorem tego artykułu jest Tadeusz Łopatkiewicz

Zobacz inne artykuły tego autora >>

Aby dodawać komentarze musisz się uprzednio zalogować!

Lista artykułów

Nowości

  1. "Protokół dyplomatyczny na co dzień" - prelekcja płk Marka Kołacza - 5 marca 2024
  2. "Z zagadnień onomastyki - nazwy miejscowe i nazwy osobowe" - prelekcja dr Alicji Orzechowskiej - 6 lutego 2024
  3. Galeria fotograficzna uroczystości 161. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego - 22 stycznia 2024
  4. Tradycyjne "Spotkanie Opłatkowe" 2024 Oddziału Krakowskiego SMZK - 9 stycznia 2024
  5. "Mikołaj Kopernik - życie i działalność" - prelekcja mgr Doroty Janeczko - 7 listopada 2023
  6. Relacja z promocji albumu Zbigniewa Więcka
  7. Galeria fotograficzna promocji albumu Zbigniewa Więcka (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  8. Relacja ze Spaceru pamięci - 30 października 2023
  9. Galeria fotograficzna Spaceru pamięci - 30 października 2023 (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  10. Jubileusz 50-lecia działalności Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej - 3 października 2023
  11. Program działalności Oddziału krakowskiego SMZK w sezonie 2023/2024
  12. Wywiad Doroty Suwalskiej z Tadeuszem Łopatkiewiczem o SMZK - 14 lipca 2023
  13. Relacja z wykładu z okazji 65-lecia SMZK - 14 czerwca 2023
  14. Galeria fotograficzna wykładu „65 lat działalności SMZK” w obiektywie Joanny Łach
  15. Książka Tadeusza Łopatkiewicza dotycząca dziewiętnastowiecznych relacji konserwatorskich o zabytkach Krosna i powiatu
  16. Galeria Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego SMZK (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  17. Sprawozdanie Zarządu Oddziału Krakowskiego SMZK za kadencję 2017-2020
  18. Relacja filmowa z uroczystej LXIII Sesji Rady Miasta Krosna z okazji Jubileuszu 60-lecia SMZK
  19. Relacja filmowa z referatu dr Tadeusza Łopatkiewicza - Prezesa ZG SMZK na uroczystej Sesji Rady Miasta Krosna z okazji Jubileuszu 60-lecia SMZK
  20. Relacja z Jubileuszu 45-lecia oddziału krakowskiego SMZK - 2 października 2018
  21. Relacja z 45. Spotkania "Na rodzinnej ziemi - Zamek Kamieniec 2018" - 23 września 2018
  22. Uroczysta LXIII Sesja Rady Miasta inaugurująca uroczystości jubileuszu 60-lecia SMZK - 22 września 2018
  23. Promocja VIII tomu Studiów krośnieńskich - 22 września 2018
  24. Wernisaż wystawy "Publikacje książkowe członków SMZK" - 22 września 2018
  25. Władze Stowarzyszenia w XVIII kadencji (2022-2025)
  26. Archiwum newsletterów
  27. Archiwum Aktualności SMZK
Galeria fotograficzna Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego SMZK - 23 września 2017

Mapa burzowa

Mapa burzowa Polski
kliknij mapę

Prognoza na najbliższe 10 dni >>

Uwaga

Uprzejmie proszę, by wszelkie uwagi dot.
- zawartości witryny,
- zauważonych braków
- pomysłów itp.,
nadsyłać do mnie za pośrednictwem
menu KONTAKT lub na adres
tadeusz@smzk.org

Dziękuję! :-) Administrator witryny


sideBar