Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej

  • Zwiększ rozmiar czcionki
  • Domyślny  rozmiar czcionki
  • Zmniejsz rozmiar czcionki

Relacja z wykładu o nagrobku Jędrzejowskich w kościele franciszkańskimi w Krośnie

Email Drukuj PDF
(5 głosów, średnia ocena: 5.00 na 5)

 

We wtorek 14 maja 2019 roku, w kościele OO. Franciszkanów w Krośnie, miał miejsce wykład dr Piotra Łopatkiewicza pt. "Późnorenesansowy nagrobek Jana i Elżbiety Jędrzejowskich i jego domniemany twórca Santi Gucci. W kręgu szlacheckich fundacji dla kościoła Franciszkanów w Krośnie". Licznie zebrani członkowie i sympatycy Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej wysłuchali nie tylko ciekawego wystąpienia, ale też mieli możliwość zwiedzić kryptę grobową Anny i Stanisława Oświęcimów, pod ich kaplicą rodową. Wykład dr Łopatkiewicza stał się okazją nie tylko do podsumowania dotychczasowej wiedzy na temat pomnika grobowego Jędrzejowskich, ale też przedstawienia najnowszych supozycji, co do okoliczności jego powstania oraz pracowni rzeźbiarskiej, która u schyłku XVI wieku zrealizowała to zamówienie artystyczne.

01 Nagrobek Jana i Elżbiety Jędrzejowskich, ustawiony w pierwszym przęśle nawy północnej kościoła w franciszkanów w Krośnie od lat przyciągał uwagę badaczy przeszłości artystycznej miasta. Uszkodzony poważnie przez pożar kościoła 13 września 1872 roku, następnie nieumiejętnie restaurowany, przez dziesięciolecia nie zajmował należnego mu miejsca w dziejach rzeźby nagrobnej XVI wieku na ziemiach polskich.

02 Niedawna konserwacja monumentu, przeprowadzona kilkanaście lat temu przez krośnianina - art. kons. Przemysława Michalskiego, stała się pretekstem do ponownego spojrzenia na to ważne dzieło późnorenesansowej plastyki nagrobnej i podjęcia próby wykazania, iż nagrobek wiązać można z najważniejszą pracownią rzeźbiarską działającą u schyłku XVI stulecia na ziemiach ówczesnej Rzeczypospolitej.

Pierwsze informacje źródłowe, potwierdzające istnienie nagrobka już w roku 1598, zawdzięczamy wizytacji prowincjalskiej, którą w roku 1598 przeprowadził wizytator Jan Donat z Caputo (Via et Methodus Facilis, cura ac ingenio R. P. Joannis Donati Caputi a Cupertino Provincialis Poloniae nec non Commissarii Generalis Ord. Minor. Convent. incepta Cracoviae die 22 Octobris A.D. 1598). Na temat nagrobków znajdujących się wówczas w kościele odnaleźć tam można następujący zapis: Tertium (sepulchrum) est in ipsa Ecclesia a sinistra parte Generosi Domini Joannis Andrzeiovij, qui legavit Conventi et Ecclesiae quadrigentos florenos, cuius Epithaphium tale extat: Hic iacet Gnosus Dominus Joannes Andrzejowsky cum Elisabeth consorte sua, haeres in Potok. Inwentarz wymienia ponadto kielich srebrny fundacji Jędrzejowskiego i antependium ołtarzowe, ufundowane do ołtarza św. Mikołaja, z herbem Jastrzębiec.

Fundator nagrobka pochodził z Jędrzejowic w Sandomierskiem, gdzie w spisach poborowych z roku 1578 spotykamy jego stryjecznych braci Wojciecha i Bartłomieja. Od 1590 roku był dziedzicem Potoka i arendarzem klucza beskiego, ponadto zaś części Zarszyna, Przedmieścia i Długiego, co przynajmniej w części uwidoczniono na tablicy epitafijnej wmontowanej w zwieńczenie nagrobka:

TV LEŻY VRODZONY PAN IAN IENDRZE-
IOWSKY S SLACHETNĄ ELŻBIETĄ MAŁŻO
KĄ SWĄ DZIEDZIC POTOKA ARENDARZ KLUCZA BE-
SKIEGO SCZNOTLIWYCH POSTEMPKOW WIELKIEY
PRZYIAZNI Y ZACHOWANIA V LUDZI CZŁOWIEK
VMARŁ W LECIECH…… DNIA…….. ROKV…..

03 Wolne miejsce do wpisania ostatecznej liczby lat życia oraz daty dziennej i rocznej śmierci, wskazują jednoznacznie, że nagrobek został ufundowany za życia Jana, zaś po jego śmierci, która nastąpiła w roku 1598, nikt już tych ważnych informacji nie uzupełnił. Być może nawet pozostała po nim wdowa Elżbieta, zapewne - jak większość ówczesnych kobiet niepiśmienna - nie zdawała sobie sprawy z tego, że w epitafium czegoś brakuje i że coś tam należy dopisać. Sama nie zadbała również o epitafium dla siebie, choć w nagrobku przewidziano dla niego osobne miejsce w dolnej strefie cokołowej.

Zachowane informacje źródłowe dotyczące Jana Jędrzejowskiego przekazują niestety dalece odmienny obraz tego szlachcica, niż ten znany z tekstu epitafium. W rzeczywistości nie był człowiekiem znanym z "cnotliwych postępków ani wielkiej przyjaźni i zachowania u ludzi". Z akt sądowych wiemy, iż w 1592 roku Małgorzata Odrzechowska, wdowa po Michale Odrzechowskim, wniosła skargę przeciwko Jędrzejowskiemu o zbrojny najazd na Odrzechową, wieś graniczącą z Beskiem a Zarszynem. W 1596 roku Wojciech Szydłowski, właściciel Turaszówki (zatem najbliższy sąsiad rezydującego na co dzień w Potoku Jana), okazywał rany zadane mu przez Jędrzejowskiego w czasie zbrojnego najazdu na Turaszówkę.

04 Od 1590 roku Jędrzejowski dość często mieszkał w Krośnie, gdzie był czasowo dzierżawcą młyna miejskiego. W mieście tym miał liczne nieruchomości: kamienicę w północnej pierzei Rynku (ob. nr 28), kamienicę przy ul. Piekarskiej oraz kolejną przy ul. Sukienniczej, w końcu również jakiś niewielki majątek ziemski na Przedmieściu Krakowskim. Z posiadłości znajdujących się w kluczu beskim dostarczał krośnieńskim czapnikom spore ilości wełny. Jego żoną była nieznana z nazwiska Elżbieta - pasierbica mieszczanina krakowskiego Walentego Rodowskiego.

Nagrobek ufundowany za życia, wspólny dla obu małżonków posiada dość popularną wówczas na ziemiach polskich formę pomnika piętrowego, ujętego po bokach parą kompozytowych półkolumn, z niewielkim zwieńczeniem, w które wmontowano skromne epitafium i kartusz z herbem Jastrzębiec. Wizerunek Jana - jako szlachcica - umieszczono w nim wyżej, Elżbiety - plebejuszki - poniżej, w strefie cokołowej. Układ postaci Jana, w którym jego noga prawa leży wyprostowana, lewa zaś (ukazana w drugim planie) została wprawdzie ugięta w kolanie, lecz nie założona na prawą, jest cechą charakterystyczną warsztatu Santi Gucciego (1530-1600) włoskiego rzeźbiarza działającego w Polsce, posiadającego warsztaty kamieniarskie zarówno w Krakowie, Pińczowie jak i Janowcu, zatrudniającego - jak wiemy - licznych współpracowników. Bezpośrednią analogią dla wizerunku Jędrzejowskiego jest jedyne sygnowane i potwierdzone źródłowe dzieło Gucciego - nagrobek Stefana Batorego, wykonany w latach 1594-1596, na zamówienia Anny Jagiellonki, ustawiony w kaplicy Mariackiej katedry na Wawelu.

05 Wzorcem dla postaci Elżbiety Jędrzejowskiej był niewątpliwie jeden z najważniejszych nagrobków kobiecych wieku XVI - pomnik Anny Jagiellonki, wmontowany w przedpiersie królewskiej ławy kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu, dzieło Santi Gucciego z roku 1584. Z warsztatem Gucciego nagrobek krośnieński łączy ponadto między innymi motyw guzów rozetowych, zarówno w podniebiu belkowania, jak i na ścianie niszy nagrobnej Jędrzejowskiego, sposób opracowania liści akantu zdobiących nasadę kapiteli, w końcu - owalna forma kartusza herbowego.

06 W czasie, kiedy nagrobek Jędrzejowskich powstał (najpewniej w latach 1596-1598), florentyńczyk Gucci był już jedynym żyjącym przedstawicielem generacji późnorenesansowych rzeźbiarzy włoskich, od początku wieku XVI działających na ziemiach polskich. Przypomnijmy, że Giovanni Maria Padovano zmarł w roku 1574, Hieronim Canavesi - w roku 1582, a współpracujący z nimi i kultywujący tradycję rzeźby włoskiej Jan Michałowicz z Urzędowa - w roku 1583.

07 Podniesione wyżej analogie warsztatowe i stylowe sprawiają, że próba wiązania nagrobka Jędrzejowskich z pracownią Gucciego, warsztatem działającym wówczas głównie w Pińczowie, wykonującym tak liczne zamówienia, bazującym na obfitych zasobach tamtejszego wapienia i zatrudniającym licznych kamieniarzy, pracujących pod kierunkiem mistrza i sprawnego przedsiębiorcy - jakim niewątpliwie był żyjący do roku 1600 rzeźbiarz imieniem Santi, na obecnym etapie badań wydaje się najbardziej prawdopodobna, co więcej wręcz nawet jedynie możliwa. Oczywiście udział samego mistrza w powstaniu tego nagrobka wydaje się ograniczony zaledwie do ogólnej koncepcji, być może również wskazania wzorów dla zastosowanych typów i układów postaci.

Po wykładzie i krótkiej dyskusji uczestnicy spotkania udali się w dwóch grupach do krypty Anny i Stanisława Oświęcimów - właścicieli Potoka po Jędrzejowskich - aby zwiedzić to rzadko dostępne miejsce. Zainteresowanie okazywane przez wielu tematyce zabytkoznawczej kościoła franciszkańskiego w Krośnie pozwala sądzić, że jeszcze niejeden wykład warto będzie w przyszłości poświęcić temu zabytkowi.

 

 
Zobacz też galerię fotograficzną wykładu>> (tylko dla zalogowanych użytkowników witryny)
 

 
Autorem tego artykułu jest Tadeusz Łopatkiewicz

Zobacz inne artykuły tego autora >>

Aby dodawać komentarze musisz się uprzednio zalogować!

Lista artykułów

Nowości

  1. "Protokół dyplomatyczny na co dzień" - prelekcja płk Marka Kołacza - 5 marca 2024
  2. "Z zagadnień onomastyki - nazwy miejscowe i nazwy osobowe" - prelekcja dr Alicji Orzechowskiej - 6 lutego 2024
  3. Galeria fotograficzna uroczystości 161. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego - 22 stycznia 2024
  4. Tradycyjne "Spotkanie Opłatkowe" 2024 Oddziału Krakowskiego SMZK - 9 stycznia 2024
  5. "Mikołaj Kopernik - życie i działalność" - prelekcja mgr Doroty Janeczko - 7 listopada 2023
  6. Relacja z promocji albumu Zbigniewa Więcka
  7. Galeria fotograficzna promocji albumu Zbigniewa Więcka (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  8. Relacja ze Spaceru pamięci - 30 października 2023
  9. Galeria fotograficzna Spaceru pamięci - 30 października 2023 (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  10. Jubileusz 50-lecia działalności Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej - 3 października 2023
  11. Program działalności Oddziału krakowskiego SMZK w sezonie 2023/2024
  12. Wywiad Doroty Suwalskiej z Tadeuszem Łopatkiewiczem o SMZK - 14 lipca 2023
  13. Relacja z wykładu z okazji 65-lecia SMZK - 14 czerwca 2023
  14. Galeria fotograficzna wykładu „65 lat działalności SMZK” w obiektywie Joanny Łach
  15. Książka Tadeusza Łopatkiewicza dotycząca dziewiętnastowiecznych relacji konserwatorskich o zabytkach Krosna i powiatu
  16. Galeria Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego SMZK (tylko dla zalogowanych użytkowników)
  17. Sprawozdanie Zarządu Oddziału Krakowskiego SMZK za kadencję 2017-2020
  18. Relacja filmowa z uroczystej LXIII Sesji Rady Miasta Krosna z okazji Jubileuszu 60-lecia SMZK
  19. Relacja filmowa z referatu dr Tadeusza Łopatkiewicza - Prezesa ZG SMZK na uroczystej Sesji Rady Miasta Krosna z okazji Jubileuszu 60-lecia SMZK
  20. Relacja z Jubileuszu 45-lecia oddziału krakowskiego SMZK - 2 października 2018
  21. Relacja z 45. Spotkania "Na rodzinnej ziemi - Zamek Kamieniec 2018" - 23 września 2018
  22. Uroczysta LXIII Sesja Rady Miasta inaugurująca uroczystości jubileuszu 60-lecia SMZK - 22 września 2018
  23. Promocja VIII tomu Studiów krośnieńskich - 22 września 2018
  24. Wernisaż wystawy "Publikacje książkowe członków SMZK" - 22 września 2018
  25. Władze Stowarzyszenia w XVIII kadencji (2022-2025)
  26. Archiwum newsletterów
  27. Archiwum Aktualności SMZK
Galeria fotograficzna Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego SMZK - 23 września 2017

Mapa burzowa

Mapa burzowa Polski
kliknij mapę

Prognoza na najbliższe 10 dni >>

Uwaga

Uprzejmie proszę, by wszelkie uwagi dot.
- zawartości witryny,
- zauważonych braków
- pomysłów itp.,
nadsyłać do mnie za pośrednictwem
menu KONTAKT lub na adres
tadeusz@smzk.org

Dziękuję! :-) Administrator witryny


sideBar