Kazimierz Grochmal
Profesor Stanisław Józef Grochmal, wybitny naukowiec, lekarz, społecznik, oficer AK i poeta, człowiek zasłużony dla Krosna i Krakowa
Urodził się 13 kwietnia 1911 roku w miejscowości Jureczkowa, w dawnym powiecie dobromilskim, w województwie lwowskim. Rodzina Grochmalów pochodzi z Korczyny k. Krosna, z którą jest związana od ponad dwustu lat. Stanisław był najmłodszym z czworga dzieci Michała i Heleny z Zająców. Ojca utracił w 1916 roku. W latach 1916- 1921 uczęszczał do szkoły powszechnej w Korczynie. Naukę kontynuował w krośnieńskim gimnazjum, gdzie w 1929 roku uzyskał maturę. W latach 1929-1935 studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. W okresie studiów działał w Kole Medyków. Pełnił funkcje kierownika sekcji sportowej, kierownika sekcji społeczno-naukowej i przewodniczącego Akademickiego Koła Czerwonego Krzyża. W okresie studenckim za publikację Ideał polskiego studenta medycyny i O metodzie studiowania anatomii otrzymał brązowy Medal im. Marcinkowskiego. Drugi medal brązowy otrzymał za publikację Fizjologia w dawnym Uniwersytecie Wileńskim i Akademii Medyko-Chirurgicznej Wileńskiej. W 1933 roku został asystentem w Zakładzie Fizjologii Uniwersytetu Poznańskiego. Za pracę doktorską obronioną w 1935 roku nagrodzono go srebrnym medalem.
W latach 1935-1936 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Sanitarnych Rezerwy. W latach 1937-1939 był lekarzem szpitali wojskowych w Warszawie i Krakowie. Przed wybuchem drugiej wojny światowej oddelegowano go z V DOK celem uzyskania specjalizacji w zakresie fizjopatologii, pracował wówczas w Zakładzie Patologii Ogólnej i Doświadczalnej UJ u prof. J. Foglera. W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany do 16. Pułku Piechoty w Tarnowie.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku służył na stanowisku naczelnego lekarza 16. PP. Po walkach, razem z pułkiem wycofywał się z rejonu Pszczyny. Szlak wojenny prowadził go przez Puszczę Niepołomicką, Wał Rudę, Żabno, Radomyśl, Mielec, Baranów, Tarnobrzeg, Nisko, Ułanów w kierunku Biłgoraja. Podczas bitwy na Podlasiu k. Aleksandrowa, 15 września w warunkach polowych operował rannych. Po tej bitwie 16. PP znalazł się w okrążeniu. 20 września pułk się poddał, broń złożył w Cieszanowie. Stanisław Grochmal pozostał z rannymi i trafił do obozu przejściowego w Bochni. 6 października 1939 roku zwolniono go (razem z 6 lekarzami) i skierowano do Tuchowa w celu zwalczania epidemii czerwonki i tyfusu plamistego.
W Tuchowie zorganizował ośrodek zdrowia, którym kierował i który w 1942 roku został przekształcony w Szpital Epidemiczny. Od początku swej pracy w Tuchowie aktywnie włączył się w nurt konspiracji i działał pod pseudonimem "Lechita". Jego mieszkanie było punktem kontaktowym konspiracji tarnowskiej.
W jego szpitalu znajdowały schronienie osoby ukrywające się przed aresztowaniem. Jako szef sanitarny nowo powstałego inspektoratu tarnowskiego udzielał pomocy lekarskiej rannym podczas akcji zbrojnych żołnierzom podziemia oraz ukrywał ich, umieszczając na oddziałach zakaźnych szpitali. Pod pozorem ćwiczeń drużyn sanitarnych z obrony przeciwlotniczej prowadził szkolenia konspiracyjnych sanitariuszek. Zorganizował również opiekę lekarską dla terenowych oddziałów partyzanckich. Na początku 1944 roku (prawdopodobnie na skutek donosu) został aresztowany przez gestapo i osadzony w tarnowskim więzieniu. Po interwencji emerytowanego generała austriackiego Rauerta (zarządzającego dobrami Sanguszków w Gumniskach) zwolniono go z więzienia. Podczas akcji "Burza" został ponownie zatrzymany w czasie obławy prowadzonej przez gestapo w lasach tarnowskich. Zwolniono go wspólnie z kilkunastoma okolicznymi rolnikami.
W 1945 roku powrócił do Krakowa. Początkowo podjął pracę w tzw. lecznictwie otwartym, a następnie na Oddziale Wewnętrznym Szpitala św. Łazarza. W 1946 roku, pracując w ambulatorium chorób wewnętrznych (prowadząc badania nad lekami przeciwgruźliczymi), zorganizował Centralną Poradnię Lekarską PCK, której został pierwszym kierownikiem. W 1947 roku podjął pracę w Krakowskim Oddziale Instytutu Higieny Psychicznej (przekształconym później w Wojewódzką Poradnię Zdrowia Psychicznego), a następnie na Oddziale Neurologiczno-Psychiatrycznym Państwowego Szpitala Klinicznego. W tym też okresie Miejski Wydział Zdrowia polecił mu zorganizowanie Miejskiej Poradni Sportowo-Lekarskiej (późniejsza Wojewódzka Poradnia Sportowo-Lekarska).
W kwietniu 1948 roku przeniesiono go do rezerwy w stopniu kapitana. 2 marca 1950 roku został awansowany na majora rezerwy Wojska Polskiego. W 1954 roku objął stanowisko kierownika Katedry Fizjologii Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego. W latach 1957-1958 przebywał na ośmiomiesięcznym stypendium naukowym w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Po powrocie do kraju prowadził, od 1959 roku, samodzielnie wykłady i badania w WSWF oraz wykłady zlecone na wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ i w Wyższej Szkole Pedagogicznej z zakresu higieny psychicznej. W 1962 roku przeprowadził przewód habilitacyjny, a w 1968 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. W latach 1965-1968 pełnił urząd rektora WSWF. Po przejściu z WSWF do Akademii Medycznej, w latach 1972-1981 pełnił funkcję kierownika Oddziału Rehabilitacji Instytutu Neurologii. W 1984 roku został członkiem Konwentu Seniorów AM. Był organizatorem licznych konferencji naukowych i czynnym członkiem wielu fundacji, między innymi Fundacji prof. A. Kunickiego i Fundacji prof. Juliana Aleksandrowicza. Prowadził aktywne życie naukowe i działał na niwie społecznej, popularyzując problematykę medycyny sportowej, rehabilitacji i higieny psychicznej. Owocem badań naukowych były liczne publikacje z dziedziny rehabilitacji oraz fizjologii ruchu, drukowane w kraju i zagranicą. Był autorem około 20 rozpraw naukowych, ponad 200 artykułów i ponad 50 referatów, wychowawcą i mistrzem dla wielu pokoleń studentów (około 15 magistrantów), promotorem 11 prac doktorskich i superrecenzentem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Naukowych w Warszawie. W 1981 roku przeszedł na emeryturę, ale nadal był czynny zawodowo. Pozostając członkiem Krajowego Zespołu ds. Rehabilitacji, przez wiele lat pełnił funkcję specjalisty i konsultanta ds. rehabilitacji w województwie krakowskim i województwach ościennych. Należał do wielu towarzystw naukowych, krajowych i zagranicznych. Był Zasłużonym Obywatelem Miasta Krakowa i Honorowym Obywatelem Miasta Krosna, członkiem ZBoWiD (od 1960 r.), ZIW (1983-1987) i ŚZŻAK (od 1991 r.). Zmarł 17 kwietnia 1995 roku w Krakowie.
Pośmiertnie otrzymał nominację na członka honorowego Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji.
Mój ojciec prof. dr Stanisław Grochmal za wieloletni trud włożony w rozwój rehabilitacji i za pomoc niesioną osobom niepełnosprawnym otrzymał tytuł honorowy Zasłużonego Lekarza Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wyrazem uznania za działalność społeczną 5 maja 1996 roku w Radwanowicach k. Krakowa została odsłonięta poświęcona mu tablica pamiątkowa. Również w kościele Karmelitów na Piasku w Krakowie w 1998 roku umieszczono tablicę pamiątkową ku jego pamięci. W uznaniu zasług dla rozwoju rehabilitacji i rozwoju Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie im. Bronisława Czecha społeczność akademicka i władze uczelni podjęły uchwałę o nadaniu jednej z sal wykładowych imienia prof. Stanisława Grochmala, co nastąpiło 19 czerwca 2001 roku. 29 kwietnia 2001 roku w klasztorze Redemptorystów w Tuchowie k. Tarnowa odbyła się uroczystość poświęcenia tablicy upamiętniającej pobyt i pracę prof. Stanisława Grochmala w czasie drugiej wojny światowej. Również Rada Miejska w Tuchowie 20 maja 1997 roku podjęła uchwałę o nadaniu imienia profesora ulicy prowadzącej do szpitala w Tuchowie. Pośmiertnie, 5 maja 1995 roku, ojciec otrzymał awans na podpułkownika Wojska Polskiego.
Pisał wiersze. Drukiem ukazały się dwa tomiki: pierwszy, jeszcze za życia, w 1994 roku, pod tytułem Tęczowa droga, a drugi - Ścieżki życia - już po śmierci, w 1997 roku. Za tę twórczość otrzymał medal Urbis Celeberrimae - Macieja Brodowicza.
W 1978 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Krosna za zasługi w rozwoju ziemi krośnieńskiej. Był również jednym z założycieli krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, działającego nieprzerwanie od 1973 roku na Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. W dowód uznania za wybitne zasługi oraz głęboką więź z ziemią krośnieńską, a szczególnie z rodzinną Korczyną i Krosnem, Rada Gminy w Korczynie na sesji 27 grudnia 2004 roku podjęła uchwałę, aby nowo powstający szlak turystyczny nosił nazwę "Szlak turystyczny prof. dr Stanisława Grochmala".
W 1984 roku od ówczesnych władz Krakowa otrzymał tytuł Zasłużonego Obywatela Miasta Krakowa z równoczesnym wpisem do księgi honorowej ludzi zasłużonych dla ziemi krakowskiej, jak również złotą Odznakę Ziemi Krakowskiej. W roku 2006 Prezydent Miasta Krakowa za zasługi wniesione w rozwój Krakowa udekorował go pośmiertnie medalem Honoris Gratia.
Na temat życia i działalności naukowej ojca napisano kilka prac magisterskich, między innymi w 1996 roku na AWF w Krakowie oraz w 2005 roku w Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej "Ignatianum" w Krakowie. Nazwisko ojca umieszczone jest w Encyklopedii miasta Krakowa wydanej przez PWN w 2000 roku.
Odznaczony został także Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari (1968), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971), Krzyżem Walecznych (1994), Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1964), Krzyżem Partyzanckim (1964), Krzyżem AK (1993), Medalem za Udział w Wojnie Obronnej 1939 (1991), Medalami 10-, 30-, 40-lecia Polski Ludowej oraz szeregiem innych medali za pracę zawodową i społeczną.
Zob. też.: Artur Bęben, Stanisław Szafran, Początki i pierwsze trzydzieści lat oddziału krakowskiego Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. Franciszka Leśniaka, t. 5, Krosno 2010, s. 528-529.
![]() |
![]() |
Fot. Kazimierz Grochmal |