Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w latach 1958-2011

Prace związane z utworzeniem Stowarzyszenia rozpoczęto w 1957 r. z inicjatywy Antoniego Lorensa - doktora medycyny, który zaszczepił ten pomysł grupie osób zaangażowanych w upowszechnianie historii, piękna i życia współczesnego Krosna. Pierwsze zebranie członków założycieli odbyło się 12 października 1957 r., na którym przyjęto nazwę Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Krośnieńskiej, uchwalono statut i wybrano zarząd. Wpis do rejestru stowarzyszeń został dokonany dopiero 24 lipca 1958 r. i dał podstawę prawną działalności Stowarzyszenia. W 1973 r. zmieniono nazwę na Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej.

Cele organizacji określał Statut następująco:

1. współdziałanie w podnoszeniu poziomu życia kulturalnego i gospodarczego ziemi krośnieńskiej,
2. opieka i pomoc w krzewieniu i rejestracji tradycji i zwyczajów ludowych,
3. pomoc w rozwiązywaniu i realizacji zagadnień gospodarczych, mających na celu rozwój ekonomiczny regionu.

 Później włączono współdziałanie na rzecz ochrony zabytków miasta i regionu, które od początku działalności traktowano jako ważne zadanie. Wprowadzono także zapisy pozwalające na tworzenie oddziałów i kół poza siedzibą stowarzyszenia.

Od początku lat siedemdziesiątych Stowarzyszenie wykracza swoimi strukturami organizacyjnymi poza region. W 1973 r. powstało Koło w Krakowie, w 1974 r. w Warszawie. W 1990 r. zostały one przekształcone w Oddziały z prawem zakładania Kół. W 1992 r. powstał Oddział we Wrocławiu, a w 2000 r. Oddział w Lublinie. Wszystkie, popularyzują Krosno i region w swoich środowiskach.

Obecnie Stowarzyszenie skupia ponad 500 członków, w tym Oddział w Krośnie najwięcej - blisko 280 osób.

Dorobek Stowarzyszenia, osiągnięty w ciągu 53 lat, to inicjatywy kulturalne o charakterze trwałym, wydawnictwa, upowszechnianie problematyki regionalnej, współdziałanie z różnymi jednostkami, rozwój organizacyjny.

Już w pierwszych latach działalności Stowarzyszenie współpracowało z inicjatorami utworzenia Rezerwatu Przyrodniczego na Cergowej Górze (1961 r.) i Muzeum Przemysłu Naftowego w Bóbrce. Odnaleziono dokumenty historyczne z XIV-XVIII wieku, które były w posiadaniu władz administracyjnych i doprowadzono do przekazania ich Muzeum w Krośnie. Inicjowano ufundowanie tablic pamiątkowych poświęconych Marii Konopnickiej, Franciszkowi Pikowi Mirandoli poecie i tłumaczowi, Janowi Szczepanikowi - wielkiemu wynalazcy. Stowarzyszenie złożyło wniosek o nadanie Technikum Włókienniczemu imienia J. Szczepanika. Długoletni członek Zarządu artysta malarz Stanisław Kochanek wykonał projekt pomnika Mikołaja Kopernika, stojącego obecnie przed budynkiem I Liceum Ogólnokształcącego i projektował wspomniane tablice.

Dzięki staraniom Stowarzyszenia wiele ulic w mieście nosi imiona ludzi zasłużonych dla Krosna m.in. Seweryna Bieszczada, Stanisława Bergmana, Andrzeja Lenika, Dionizego i Augusta Mazurkiewiczów.

Kolejna inicjatywa to oznaczenie tablicami informacyjnymi wszystkich krośnieńskich zabytków. Teksty opracowali członkowie Stowarzyszenia.

Wiele starań poświęcono ochronie i odnowie starego cmentarza w Krośnie; publikowano artykuły omawiające wartość i charakter tego zabytku, kierowano apele do władz administracyjnych. Te działania przyniosły pewien wynik; cmentarz został ogrodzony, co zabezpieczyło go przed większą dewastacją. Dalsze prace i starania podjęło później i prowadzi Podkarpackie Towarzystwo Historyczne.

Doprowadzono też do położenia nowej płyty na grobie Seweryna Bieszczada - artysty malarza nazywanego "Krośnieńskim Canaletto", który spoczywa na cmentarzu komunalnym w Krośnie.

Wiele uwagi poświęcano zabytkom Krosna, Dukli, ruinom zamku Kamieniec; w 1973 r. uratowano przed wyburzeniem niektóre budynki w centrum Iwonicza Zdroju. Zabytkowe centrum uzdrowiska pozostało bez zmian i obiekty te służą do dzisiaj.

Od jesieni 1972 r. mieszkańcy Krosna mogą usłyszeć hejnał emitowany każdego dnia w południe z wieży kościoła farnego. Jest to także inicjatywa Stowarzyszenia, podjęta po tym, gdy w dokumentach historycznych miasta znaleziono wzmiankę o trębaczu, zatrudnianym w XVI wieku przez rajców miasta. Stowarzyszenie ogłosiło konkurs na opracowanie muzyczne hejnału.

Członkowie Stowarzyszenia wsparli budowę pomników Stefana Czarnieckiego w Czarncy i marszałka Józefa Piłsudskiego w Krośnie. Wielu członków przekazywało też różne kwoty na druk naszych książek.

Bardzo ważne miejsce zajmowała działalność wydawnicza. Opublikowano, łącznie z katalogami, kilkanaście pozycji. Na pierwszym miejscu jest wielotomowa praca "Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu". Ukazało się dotychczas pięć tomów: t. 1 - Kraków 1972, t. 2 - Kraków 1973, t. 3 - Rzeszów 1995, t. 4 - Krosno 2002; t. 5 - Krosno 2010, łącznie ponad 2350 stron druku z dużą liczbą mało znanych materiałów ilustracyjnych. Tom 6. jest obecnie przygotowany do wydania. Pierwsze dwa tomy, traktowane jako monografia w nakładzie po 5 tys. egz. zostały już dawno wyczerpane. W związku z tym, w 2011 r. wydano reprint tomu 1. Dzięki staraniom Stowarzyszenia do badań nad przeszłością Krosna i regionu włączyło się grono naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Górniczo-Hutniczej, Akademii Pedagogicznej w Krakowie i z innych ośrodków. Autorami wielu artykułów zamieszczonych w tym wydawnictwie są członkowie Stowarzyszenia.
Z ważniejszych wydawnictw należy nadto wymienić:

• Józef Szmyd, Pieśni i tańce ludowe z okolic Krosna, Warszawa 1961
• praca zbiorowa, Ignacy Łukasiewicz - twórca polskiego przemysłu naftowego, Kraków 1973
• Beata Łopatkiewicz, Geneza i rozwój organizacyjny Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Krośnie (1892-1914), Krosno 1993
• Zdzisław Gil, Dwory i dworki z Krośnieńskiego, Krosno 1995
• Marian H. Terlecki, Udział Podkarpacia w Powstaniu Styczniowym, Krosno 1997
• Wanda Belcik, Regionaliści krośnieńscy, Krosno 2007
• Tadeusz Łopatkiewicz, Karykatury z teki Stanisława Kochanka. "Podkarpacie" 1970-1973, Krosno 2011

W latach 2005-2010 Stowarzyszenie było współwydawcą albumów Zbigniewa Więcka: "Krosno na starych pocztówkach i dokumentach" (trzy wydania) i "Krośnieńskie kościoły na starych pocztówkach i fotografiach".

Członkowie Stowarzyszenia publikowali własnym staraniem, napisane przez siebie książki. Ukazały się prace Tadeusza, Piotra i Zdzisława Łopatkiewiczów, Adama Krzanowskiego, Stanisława Pomprowicza, Macieja Zborowskiego. Kolejne tomiki poezji wydali Bronisława Betlej i Józef Janowski.

W 2011 r. ukazał się "Słownik biograficzny twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski Południowo-Wschodniej" nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego. Znalazły się w nim 74 biografie osób z Krosna i regionu. Część opracowali członkowie Stowarzyszenia: Adam Krzanowski, Tadeusz i Zdzisław Łopatkiewiczowie, Kazimierz Szmyd.

Stowarzyszenie było współorganizatorem promocji sześciu ważnych dla naszego miasta i regionu wydawnictw:

• "Krosno na starych pocztówkach i dokumentach", autorstwa Zbigniewa Więcka
• "Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego", który wydali w 2006 r. i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie
• "Jedlicze i około Jedlicza", książki wydanej w 2009 r., której autorem jest Zdzisław Łopatkiewicz
• "Krosno i jego samorząd w dobie autonomii galicyjskiej", wydanej pod koniec 2008 r., autorstwa Ewy Bereś, a także książki
• "Legendy. Krosno i okolice", napisanej przez Jana Tulika w 2009 r.
• "Karykatury z teki Stanisława Kochanka. "Podkarpacie" 1970-1973", napisanej przez Tadeusza Łopatkiewicza w 2011 roku.
  

Promocje tych książek odbyły się w bardzo licznym gronie słuchaczy i znalazły szeroki oddźwięk w mediach. Równie wielkim zainteresowaniem cieszyły się promocje trzeciego, czwartego i piątego tomu naszego wydawnictwa "Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu".

W celu upowszechniania problematyki regionalnej organizowane były odczyty (5-8 w roku), spotkania z naukowcami, literatami, ciekawymi ludźmi, sesje popularnonaukowe, wystawy, wycieczki krajoznawcze.

Szczególne znaczenie miały sesje popularnonaukowe. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zorganizowano ich kilka, głównie o charakterze rocznicowym m.in. w 100. rocznicę urodzin Franciszka Pika Mirandoli (1971), 100. rocznicę urodzin Jana Szczepanika (1972), 200. rocznicę utworzenia Komisji Edukacji Narodowej. W kolejnych latach sesje poświęcone były wybitnym postaciom Krosna z przełomu XIX i XX w., drukarniom w regionie krośnieńskim, zamkowi odrzykońskiemu w historii, literaturze i legendzie, historii Krosna do połowy XVII w., wynikom badań archeologicznych w Krośnie i okolicach, życiu i działalności Jana Nepomucena Gniewosza. W ostatnim okresie odbyły się sesje: Akcja "Burza" Armii Krajowej na Podkarpaciu (2004)oraz na temat Kazimierza Chłędowskiego (2005) i Wincentego Pola (2007), w czasie których przedstawiono ich związki z ziemią krośnieńską. Na każdej sesji prezentowano 3-5 referatów.

Dużo uwagi Zarząd przywiązywał do odczytów i spotkań. Przykładem są cykle odczytów poświeconych Krosnu z okazji Roku Wielkiego Jubileuszu 2000: "Czy Krosno było małym Krakowem - wyniki badań archeologicznych w Rynku", "Rozwój Krosna do połowy XVII wieku", "Zabytki sztuki Krosna", "Krosno w latach 1939-1944", czy w 2003 r. cykl związany z przemysłem naftowym; w pierwszej połowie 2010 roku - cykl wykładów na temat historii i zabytków kościoła oo. Franciszkanów, który nawiązywał do zaplanowanej na 13 czerwca uroczystej koronacji Matki Boskiej Murkowej i ogłoszenia jej Patronką Miasta Krosna. Prowadzono liczne wykłady na temat regionu krośnieńskiego dotyczące przeszłości, zabytków, kultury.

W styczniu każdego roku odbywało się składkowe spotkanie noworoczne, w trakcie którego Zarząd składał informacje o pracy w minionym roku i przedstawiał zamierzenia na rok następny, zaś w czerwcu organizowane były wycieczki pod hasłem "Poznaj swój region". Członkowie zwiedzali również miasta za granicą: w 2001 r. Bardejov - na zakończenie cyklu odczytów o Krośnie, ze względu na powiązania tego miasta z Krosnem w przeszłości i obecnie. W 2003 r. realizowany był cykl odczytów związanych z Rokiem Ignacego Łukasiewicza i 150-leciem przemysłu naftowego. W nawiązaniu do tych rocznic zorganizowano wycieczkę "Krosno-Lwów: Śladami Ignacego Łukasiewicza". Kolejne wycieczki to Kamieniec Podolski, Wiedeń, dalej Wilno, Praga, w 2008 roku odbyła się wycieczka Krosno - Pszczyna - Wrocław - Drezno, wszystkie wiążą się tematycznie ze śladami Krosna i krośnian w tych miastach i regionach.

We wrześniu każdego roku Zarząd organizował spotkania przedstawicieli Oddziałów "Na rodzinnej ziemi". Miały one specjalne programy, na które składały się poznanie, a raczej przypomnienie wybranej części regionu oraz zabytków, a także spotkania z burmistrzami, wójtami, proboszczami parafii, dyrektorami różnych jednostek, nauczycielami, którzy informowali o swoim terenie, planach gospodarczych, osiągnięciach bądź problemach.

Stowarzyszenie zwracało uwagę na współpracę ze szkołami, jednostkami i placówkami kultury, służbami ochrony zabytków, redakcjami czasopism. W 2000 r. włączyło się w przygotowanie obchodów stulecia I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika, mających duże znaczenie dla całego środowiska. Dobre wyniki przynosiło współdziałanie z nauczycielami Szkoły Podstawowej nr 15 i Gimnazjum nr 3. W tych szkołach powstały Koła Młodych Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, prowadzone były różne konkursy, spotkania, wystawy, uczniowie zwiedzali zabytki, dzięki czemu uzyskali dużą wiedzę o rodzinnym mieście.

Stowarzyszenie wspiera konkursy dla młodzieży organizowane przez Krośnieńską Bibliotekę Publiczną, jak np. "Mój mały przewodnik po Krośnie", "Moje miasto, moja ulica, mój dom", "Krośnieński Konkurs Literacki" (dotychczas 12 edycji).

Od 2006 r. Stowarzyszenie współpracuje z Uniwersytetem Trzeciego Wieku w Krośnie, gdzie członkowie SMZK prowadzą dla słuchaczy wykłady z historii Krosna i jego zabytków. Słuchacze UTW uczestniczą też w wycieczkach i innych imprezach organizowanych przez Stowarzyszenie; wielu do niego należy.

Duży wkład pracy w dorobek Stowarzyszenia wniosły Oddziały, realizując własne plany pracy, które obejmują spotkania, odczyty, współpracę z podobnymi organizacjami. Corocznie organizują spotkania noworoczne i z okazji Świąt Wielkanocnych.

Długi okres systematycznej działalności mają za sobą Oddziały w Krakowie i Warszawie. Oddział krakowski od chwili powstania, tj. od 1973 r. do dzisiaj prowadzi comiesięczne spotkania, a ich tematyka niemal zawsze związana jest z Krosnem i regionem. Członkowie Oddziału mieli duży udział w tworzeniu i rozwijaniu Muzeum Przemysłu Naftowego w Bóbrce. Trzeba też przypomnieć inicjatywę Marii Walerii Kahl, która w czasie spotkania na rodzinnej ziemi w 1992 r. przekazała do zbiorów muzeów kilka dokumentów i pamiątek po swoim ojcu Jędrzeju Krukierku, burmistrzu Krosna w okresie międzywojennym.

Oddział warszawski utrzymywał kontakty z różnymi jednostkami gospodarczymi powiatu krośnieńskiego w zakresie sadownictwa i przechowywania owoców. Osiągnięciem Oddziału był sklep "Ziemia Krośnieńska" w Warszawie, w którym sprzedawano wyroby krośnieńskiego przemysłu. Oddział pomagał kilku szkołom, wystąpił z inicjatywą nadania szkole Podstawowej w Odrzykoniu imienia Aleksandra Fredry. Przy jego pomocy utworzono izbę muzealną poświęconą pisarzowi.

Wiele różnych tematów podejmował Oddział wrocławski. W 1997 r. zorganizował we Wrocławiu trzydniowe spotkanie członków naszego Stowarzyszenia z udziałem władz Wrocławia i Krosna. Uczestniczyło w nim ponad 60 osób, w tym liczna delegacja z naszego miasta.

Od 2000 r. działa Oddział w Lublinie. Tematyka krośnieńska jest tam obecna na każdym spotkaniu.

Członkowie wymienionych Oddziałów podkreślają związki z Krosnem przez częste przyjazdy w rodzinne strony, czasami też o tej ziemi i ludziach piszą. Na uwagę zasługują obszerne książki, których autorami są: Jerzy Baluch, Maria Drozdowiczowa, Emilia Maria Magura, Antoni Strahl. Przy dużym udziale Grażyny Połuszejko z Lublina wydany został zbiór listów Wincentego Pola. W Lublinie ukazała się książka członka Oddziału Mieczysława Wieliczki poświęcona przemysłowi naftowemu pod niemiecką okupacją. Dużo prac i artykułów z zakresu historii przemysłu naftowego napisali członkowie Oddziału w Krakowie, m.in. Jan Józef Cząstka, Stanisław Szafran, Józef Wojnar.

W okresie ponad 50 lat działalności Stowarzyszenie otrzymywało pomoc ze strony władz samorządowych województwa krośnieńskiego, miasta, powiatu i okolicznych gmin. W zakresie działalności wydawniczej decydujące znaczenie miały dotacje Gminy Krosno.

Wśród jednostek kultury przez lata były nam bliskie: Muzeum Podkarpackie, Krośnieńska Biblioteka Publiczna, Krośnieński Dom Kultury, Muzeum Rzemiosła, Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce, Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Muzeum Historyczne-Pałac w Dukli.

Trzeba podkreślić dużą rolę, jaką odegrali w ponad pięćdziesięcioletniej działalności Stowarzyszenia jego przewodniczący i prezesi: w Krośnie: Stanisław Chrzanowski (1958-59), Franciszek Kraus (1960-83), Jan Krzanowski (1984), Adolf Marczak (1987-1997); w latach 1997 - 2011 prezesem był Marian Terlecki, w Krakowie - Józef Wojnar, Stanisław Wdowiarz, Alfred Armata, Artur Bęben; w Warszawie - Michał Drozdowicz, Maria Winiarz, Tadeusz Zborowski, we Wrocławiu - Kazimierz Oleś.

Obecnie zarządami Stowarzyszenia kierują: w Krośnie - Wanda Belcik, w Krakowie - Stanisław Szafran, w Warszawie Alfred Ostafil, we Wrocławiu Antoni Chojcan, w Lublinie - Leon Ginalski.

Ten krótki zarys stanowi tylko wybór działań Stowarzyszenia. Pozwala jednak na stwierdzenie, że cała ponad 50-letnia działalność Stowarzyszenia zmierzała do przybliżania społeczeństwu treści związanych z krośnieńską małą ojczyzną. W miarę upływu lat Stowarzyszenie rozszerzało formy i tematy pracy, co owocuje mocniejszym związaniem członków i sympatyków z życiem Krosna i regionu.

Marian Terlecki
Krosno, styczeń 2012 r.

 

---

 

Rekord w bazach NGO

	Adobe Flash Player not installed or older than 9.0.16!
	Przemówienie Mariana Terleckiego - Prezesa SMZK na uroczystości pięćdziesięciolecia Stowarzyszenia Autor: Grzegorz Skwara - www.7dni.info czas nagrania: 17'41

 

---

 

• Andrzej Kosiek, Działalność Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Krośnieńskiej w latach 1958–1973, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. F. Leśniaka, t. 4, Krosno 2002, s. 431-446
  czytaj >>

• Zdzisław Łopatkiewicz, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w okresie 1973-1998, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, pod red. F. Leśniaka, t. 4, Krosno 2002, s. 447-464
  czytaj >>

• Andrzej Kosiek, Marian Terlecki, Władze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w półwieczu
  czytaj >>

• Czytaj też hasło Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej na WIKIPEDIA.PL

---

Pełne wersje artykułów w formacie PDF można pobrać poniżej: